Do r. 1939 akta TNW były kompletne i zachowane w porządku. Przechowywano je w kancelarii, która nie utworzyła wyodrębnionej składnicy akt. Stan ten uległ zmianie w okresie wojny. W 1939 r. Gestapo zabrało z Biura TNW wszystkie akta personalne członków Towarzystwa, akta rachunkowe, oraz materiał przygotowany do "Roczników" za lata 1938 i 1939. Szczególnie cenne były akta personalne wszystkich członków Towarzystwa od początków jego istnienia, zawierające ich fotografie, życiorysy i bibliografię prac, składane przy wstępowaniu oraz pisma dotyczące spraw późniejszych. Pozostałe akta złożono do piwnic w Pałacu Staszica, gdzie skutkiem działań wojennych uległy one częściowo zniszczeniu, a częściowo rozproszeniu. Trudno dokładnie ocenić wielkość tych zniszczeń. Pewną wskazówkę może stanowić fakt, że dziś zespół akt TNW zawiera ogółem 309 j.a., z czego akta z okresu 1907 - 1939 obejmują 167 j.a., czyli nieco więcej, niż połowę całości; pozostałe 142 j.a. - to akta powojenne z lat 1945 - 1953. W protokóle dorocznego zebrania administracyjnego z 24 listopada 1945 r. określono akta ocalałe po wojnie jako szczątki Archiwum TNW. Gdy TNW wznowiło swoją działalność po wojnie, biuro jego korzystało przejściowo z lokalu na terenie Uniwersytetu Warszawskiego. Zamykając swe czynności w r. 1952 TNW przekazało Polskiej Akademii Nauk obok całego swego dorobku i majątku również wszystkie akta; protokół zdawczo-odbiorczy podpisała komisja, złożona z przedstawicieli TNW i PAN. Do r. 1954 akta TNW były przechowywane w kilku różnych komórkach organizacyjnych PAN. Gdy w końcu 1953 r. powstało Archiwum PAN, przejęło ono partiami akta TNW. Ośrodek Rozpowszechniania Wydawnictw PAN przekazał do Archiwum akta TNW z lat 1945-1952, dotyczące spraw wydawniczych w trzech fazach: 15 lutego, 10 kwietnia i 19 maja 1954 r.; Biuro Wydawnictw i Bibliotek PAN przekazało 10 marca tegoż roku akta z okresu 1907 - 1939, a b. Główny Księgowy TNW, Cz. Wilk - 11 sierpnia 1954 r. - akta finansowe z lat 1945 - 1952. Luźne akta TNW z lat 1937 - 1940 i 1945 - 1950 wpłynęły jeszcze do Archiwum 22 września 1955 r. z Biblioteki PAN. Na początku 1956 r. prof. Stefan Kieniewicz przekazał akta Komisji Historycznej Wydziału II (1946 - 1952), a w r. 1957 włączono do zespołu teczkę akt Komisji Mechanicznej przy Wydziale VI (1951 - 1952), znajdującą się w nabytej przez Archiwum spuściźnie po prof. Wacławie Moszyńskim, przewodniczącym Komisji. W latach 1954 - 1955 zespół akt TNW został uporządkowany i zinwentaryzowany przez mgr Hannę Dymnicką, asystenta Archiwum PAN, z którą w fazie wstępnej współpracował Michał Flis. Charakterystyka zespołu: 1. Nazwa zespołu: Towarzystwo Naukowe Warszawskie. 2. Granice chronologiczne: 1907 - 1952 [1953]. 3. Granice terytorialne: siedzibą Towarzystwa była Warszawa. Działalność jego rozciągała się początkowo na Królestwo Kongresowe, a od r. 1918 na całą Polskę. Towarzystwo utrzymywało także liczne kontakty naukowe z pokrewnymi instytucjami zagranicą. 4. Rozmiary zespołu: 309 j.a., ok. 6,50 mb. akt. 5. Procentowy stan zachowania akt: trudny do ustalenia z braku spisów lub inwentarzy przedwojennych. 6. Struktura archiwalna zespołu: a. Typ kancelarii: Kancelaria TNW prowadzona była systemem dziennikowo-grupowym. Podstawowym środkiem ewidencji pism wchodzących i wychodzących był dziennik. W latach 1907 - 1939 notowano w dzienniku znak akt, wyrażony liczbą, którą również wpisywano na woluminie, grupującym akt jednolite pod względem treści. Podział akt na grupy, który istniał do r. 1939, wprowadzony został w r. 1908. W protokóle 24. posiedzenia Zarządu TNW z 9 grudnia 1908 r. zanotowano: "W sprawie uporządkowania aktów sekretarz proponuje podzielenie ich na 19 grup: 1. Akta organizacyjne; 2. Ustawa i regulaminy; 3. Wydział I; 4. Wydział II; 5. Wydział III; 6.Zebrania Ogólne; 7. Zarząd; 8. Biuro oraz kasowość; 9. Kwalifikacja członków rzeczywistych; 10. Kwalifikacja członków honorowych; 11. Korespondencje z władzami; 12. Korespondencje z instytucjami naukowymi; 13. Korespondencja prywatna; 14. Sprawy wydawnictw Towarzystwa i zmiany na nie; 15. Konkursy; 16. Komisja Rewizyjna; 17. Komisja Meteorologiczna; 18. Komisja Słownikowa; 19. Komisja Historyczna." Ten podział akt okazał się w praktyce zbyt sztywny i za mało chłonny. Z biegiem czasu, w miarę rozwoju działalności TNW, na porządku dziennym pojawiły się zagadnienia i sprawy, które nie mieściły się w jego ciasnych ramach. Z nowych akt tworzono więc nowe grupy, których ilość wciąż wzrastała. W r. 1939 było ich już 157. Można więc stwierdzić, że układ akt w latach 1907 - 1939 był za szeroko zbudowany i za mało przejrzysty. W r. 1945 system ten nieco zmodyfikowano. Akta powojenne przechowywano przeważnie w segregatorach, które zaopatrywano w skrót nazwy grupy akt, wpisywany także w dzienniku przy numerze pisma. Skrót ten zastąpił dawny znak liczbowy. Ilość grup znacznie się zmniejszyła, co w dużym stopniu wiąże się ze zwężeniem zakresu działalności Towarzystwa po wojnie. Na segregatorach, w których akta przechowywano, nie ma żadnych znaków, świadczących o tym, by kancelaria nadała tym segregatorom jakiś planowy układ. b. Budowa zespołu: zespól akt TNW ma budowę prostą. W skład jego nie wchodzą żadne akta odziedziczone. Wprawdzie w r. 1945 nastąpiło włączenie Kasy im. J. Mianowskiego do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, ale akta Kasy zostały w Archiwum PAN wyodrębnione w osobny zespół. Akt własnych Towarzystwo nie odstępowało innym instytucjom, luki, które w nich występują, spowodowane są zniszczeniami wojennymi. Reorganizacje wewnętrzne, które przeprowadzano kilkakrotnie, nie spowodowały żadnych komplikacji w strukturze zespołu. c. Części składowe zespołu: zespól dzieli się na 13 grup, zawierających wszystkie zachowane akta TNW. Podział na grupy, będący zarazem planem układu akt w zespole, podany jest na pierwszej karcie inwentarza jako spis jego treści. Na początek zostały wysunięte akta o większym ciężarze gatunkowym, dotyczące działalności naukowej TNW. Akta administracyjno-gospodarcze, jako produkt funkcji usługowych w stosunku do czynności podstawowej, umieszczono w grupach dalszych. Chociaż wszystkie grupy od I do VIII zawierają materiały dużej wagi, to jednak trzeba stwierdzić, że najważniejszymi aktami w zespole są protokoły zebrań ogólnych i zarządu (grupa II i III) oraz cała korespondencja ogólna (grupa VI), gdyż zawierają najwięcej danych, niezbędnych do odtworzenia całokształtu działalności Towarzystwa i są stosunkowo najpełniej zachowane. d. Pomoce archiwalne: nie zachowały się inwentarze akt TNW, nie ma nawet śladów ich istnienia. Zachował się tylko spis akt KOPS z lat 1919 - 1927 jako załącznik do protokołu przekazania agend KOPS zarządowi TNW z dnia 17 marca 1927 (nr inw. 199). Akta z okresu 1907 - 1939 są przeważnie zaopatrzone w rotulusy, których brak w protokółach posiedzeń zarządu, aktach Gabinetu Nauk Historycznych oraz w niektórych woluminach zniszczonych. Akta z okresu 1945 - 1953 nie mają rotulusów. Pomocą archiwalną, sporządzoną już w Archiwum PAN, jest indeks osobowo-rzeczowy do protokołów posiedzeń zarządu TNW. e. W całym zespole występuje tylko jeden typ sygnatury - numerus currens, biegnący jednym ciągiem przez wszystkie akta, nadany przy porządkowaniu. 7. Charakterystyka techniczna materiału aktowego: zasadniczymi elementami zespołu są: akta szyte, stanowiące gros zespołu (ok. 230 j.a.), księgi oprawne (38 j.a.), akta luźne w teczkach (17 j.a.), plany (3 j.a.) oraz kilka zeszytów i brulionów. Prawie wszystkie akta mają wymiar dawnego formatu kancelaryjnego i późniejszego znormalizowanego. Od tego odbiega kilka ksiąg i dzienników oraz bruliony i zeszyty. 8. Fizyczny stan zachowania akt: przeciętny stan zachowania akt jest średni. Występują w nich uszkodzenia różnego rodzaju: 21 j.a. zaatakowanych jest przez pleśń, inne uszkodziła rdza starych spinaczy i metalowych części skoroszytów i segregatorów. Występują również uszkodzenia techniczne - podarte kartki lub zniszczona oprawa. Akta zakażone poddano zabiegom konserwatorskim. 9. Stan zmikrofilmowania akt: w Archiwum PAN w r. 1956 zmikrofilmowano podstawowe materiały: akty tyczące się organizacji TNW 1907 - 1924 (j.a. 1), protokoły zebrań ogólnych 1907 - 1924 (j.a. 2-3), protokoły posiedzeń Zarządu (j.a. 8 - 12), protokoły posiedzeń Rady Pracowni Naukowych 1913 - 1926 (j.a. 66 - 67). 10. Brakowanie akt zespołu: Biuro TNW nie przeprowadzało brakowania akt ani przed wojną, ani po wojnie. W trakcie porządkowania zespołu w Archiwum PAN wyłączono z niego akta nie nadające się do stałego zachowania. Stosowano przy tym dużą ostrożność przeznaczając do brakowania tylko te akta, które nie zawierały żadnych danych, dotyczących działalności naukowej TNW, ani ważniejszych czynności administracyjnych. Niektóre akta musiały zostać wybrakowane z konieczności ze względu na duży stopień zniszczenia ich przez pleśń. Przeprowadzono także brakowanie wewnętrzne w niektórych jednostkach usuwając z nich korespondencję manipulacyjną i dublety pism. Do brakowania zostały zakwalifikowane następujące części zespołu: a. Z grupy IV (wydziały i zakłady naukowe) - dowody kasowe i rachunki pracowni TNW. b. Z grupy VI (korespondencja ogólna) - korespondencja dotycząca spraw mniejszej wagi i dublety jednostek zachowanych. c. Z grupy VII (wydawnictwa i drukarnia) - rachunki i korespondencja dotycząca sprzedaży wydawnictw oraz korespondencja ogólna, wybrakowana z akt zachowanych. d. Z grupy VIII (osobowe) - drobna korespondencja personalna. e. Z grupy IX (administracyjno-gospodarcze) - listy w sprawie składek na odbudowę Pałacu Staszica, korespondencja KOPS (wybrakowana częściowo z akt zachowanych), korespondencja dotycząca administracji Pałacu Staszica i domu przy ul. Śniadeckich 8 (częściowo wybrakowana) oraz dowody kasowe, rachunki, kwity, asygnaty i drobna korespondencja finansowa. Znaczna większość akt wybrakowanych pochodzi z lat 1945 - 1952. Zawartość zespołu Akta zespołu TNW nie stanowią pełnego materiału do dziejów Towarzystwa w ciągu 46 lat jego istnienia. Pełniej zachowane są tylko akta z lat 1945 - 1953, dotyczące wznowienia prac TNW po wojnie oraz jego likwidacji. Gorzej pod tym względem przedstawia się bez porównania dłuższy okres lat 1907 - 1939, w którym skupiała się główna działalność Towarzystwa. Akta z tego czasu, zachowane fragmentarycznie, obejmują więcej, niż połowę zespołu. Obok ubytków, spowodowanych zniszczeniami wojennymi, przyczyniło się do tego również osłabienie działalności TNW w czasie I wojny światowej i pewien zastój, trwający aż do r. 1928, ze względów natury personalnej oraz materialnej - co znalazło odbicie w zmniejszeniu produkcji kancelaryjnej w tym okresie. Mimo braków chronologicznych są protokóły zebrań ogólnych administracyjnych i zebrań Zarządu, które obejmują wszystkie sprawy naukowe i administracyjne, wchodzące w zakres kompetencji władz naczelnych Towarzystwa. Znajdują tu również odbicie wszystkie koleje losu, jakie ono przechodziło. Uzupełnienie tej grupy stanowią akta uroczystych zebrań TNW. O ile protokóły Zebrań Ogólnych i Zarządu przedstawiają przeważnie dzieje wewnętrzne TNW, o tyle grupa akt zawierająca korespondencję ogólną dotyczy głównie jego stosunków zewnętrznych z instytucjami naukowymi, urzędami i władzami państwowymi. Zawarte w zespole akta wydziałów, komisji i zakładów związanych z nimi, nie stanowią dostatecznej podstawy do pełnego odtworzenia naukowej pracy Towarzystwa, skupiającej się w posiedzeniach wydziałów i komisji oraz jego działalności organizacyjnej, której wynikiem były pracownie i instytuty - ośrodki twórczych badań naukowych. Akta wydziałów i pracowni zachowane są szczątkowo i tylko fragmentarycznie odtwarzają ich działalność i losy. Dopiero akta powojenne z lat 1945 - 1952 stanowią obszerniejszy i bardziej kompletny materiał dotyczący wznowienia po wojnie prac wszystkich wydziałów oraz sekcji i komisji istniejących przy nich dawniej i nowoutworzonych. Bardzo cenne i posiadające dużą wartość są akta Rady pracowni naukowych z lat 1913 - 1926, a więc z okresu najbardziej intensywnego rozwoju wewnętrznej działalności organizacyjnej TNW, w którym powstała największa ilość pracowni, gabinetów i instytutów. Są to protokóły posiedzeń Rady, która sprawowała administracyjny i naukowy nadzór nad pracowniami oraz jej korespondencja, gównie z Zarządem TNW. W materiałach tych znajdują odbicie sprawy organizacji zakładów naukowo-badawczych, ich urządzenia i budżetów, ogłaszanie drukiem wyników ich pracy oraz sprawy związane z mianowaniem ich kierowników, angażowaniem pracowników naukowych, ich uposażeniem i awansami. Akta Rady Pracowni Naukowych mogą w pewnej mierze uzupełnić i zastąpić zniszczone akta gabinetów, pracowni i instytutów TNW. Akta wydawnictw Towarzystwa Naukowego Warszawskiego to głównie akta powojenne. Duża ilość akt, dotyczących wydawnictw Towarzystwa w latach 1947–1953 świadczy o tym, że wobec trudności uruchomienia zniszczonych pracowni i instytutów TNW skupiło po wojnie swą energię głównie na działalności wydawniczej. Sprzyjały temu dogodne dla rozwoju nauki warunki, jakich nie było w okresie międzywojennym. Teraz dopiero, dzięki pomocy ze strony państwa, zaistniały możliwości prowadzenia prac wydawniczych na szerszą skalę. O dużym zainteresowaniu krajowych i obcych instytucji naukowych wydawnictwami TNW świadczy obszerna, różnojęzyczna korespondencja, dotycząca wznowienia wymiany wydawnictw po wojnie. W grupie akt osobowych TNW zachowały się tylko wykazy kandydatów na członków Towarzystwa z lat 1932 - 1936. Akta personalne członków z lat 1907–1939 zostały zabrane przez Niemców. Powojenne akta osobowe (z okresu 1947–1952) dzielą się na akta członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, zawierające skąpe dane biobibliograficzne, oraz akta pracowników - są to ich podania i życiorysy, zaświadczenia itp. Stosunkowo najlepiej zachowane są akta Pałacu Staszica, zawarte w grupie materiałów administracyjno-gospodarczych. Dotyczą one administracji i dwukrotnej odbudowy Pałacu w okresie 1917 - 1952. Akta domu TNW przy ul. Kaliksta, później Śniadeckich 8, zachowały się w znacznie mniejszej ilości niż Pałacu Staszica. Akta przedwojenne, pochodzące z lat 1910 - 1913 i 1927 - 1939 dotyczą głownie spraw, wiążących się z wejściem TNW w posiadanie domu w r. 1911, przeróbek, dokonanych w r. 1912, które miały na celu dostosowanie gmachu do potrzeb pracowni naukowych TNW, oraz administracji domu. Akta powojenne odtwarzają jego odbudowę w latach 1948 - 1952. Akta majątkowe i finansowe Towarzystwa z lat 1907–1939 zachowane są fragmentarycznie, podobnie jak i inne akta z okresu od początku istnienia TNW do II wojny i nie dają pełnego odtworzenia sytuacji materialnej Towarzystwa. Znajdują w nich jednak odbicie trudności finansowe Towarzystwa oraz ofiarność społeczeństwa na cele TNW, stanowiąca dowód pozyskania przez Towarzystwo przychylności opinii publicznej. Finansowe akta powojenne z lat 1946 - 1952 świadczą o opiece, jaką władze państwowe otoczyły TNW - znalazła ona swój wyraz w wysokich subwencjach przyznawanych Towarzystwu przez Ministerstwo Oświaty, Prezydium Rady Ministrów, Naczelną Radę Odbudowy i Ministerstwo Odbudowy na wydawnictwa, drukarnię, gabinety naukowe, badania terenowe i odbudowę gmachów TNW. W aktach tych mało jest dowodów, związanych z tak ważnym wydarzeniem, jakim było przejęcie Kasy im. Mianowskiego przez Towarzystwo Naukowe Warszawskie w roku 1951 - ograniczają się one głównie do wykazu nieruchomości, stanowiących własność Kasy, a przejętych przez Towarzystwo, opisu domu wypoczynkowego w Mądralinie i inwentarza jego ruchomości. Akta Komisji Organizacji Nauki z 1950 roku dotyczą prac Towarzystwa Naukowego Warszawskiego związanych z reorganizacją struktury nauki w Polsce. Akta Komisji Likwidacyjnej odtwarzają sprawy, związane z zamknięciem działalności Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i przekazaniem jego majątku na rzecz PAN. Zespół akt TNW za,yka grupa zawierająca następujące załączniki: 1. Fotografie - pochodzące przeważnie z okresu po II wojnie (w okresie 1907 - 1939 jest ich zaledwie kilka); przedstawiają one Zarząd TNW, członków oraz Pałac Staszica. 2.Dyplomy członkowskie - dyplomów tych jest kilka z okresu przedwojennego i powojennego; nie zostały prawdopodobnie wręczone członkom. 3. Drukowane zaproszenia na posiedzenia TNW oraz gratulacje składane Towarzystwu w 150 rocznicę założenia TPN. 4. Wycinki prasowe z lat 1947 - 1951 zawierające artykuły, które dotyczą uroczystych zebrań TNW, jego działalności naukowej i wydawniczej po wojnie, oraz odbudowy Pałacu Staszica. Dodatek do zespołu akt TNW stanowią załączniki w postaci drukowanych wydawnictw Towarzystwa. Najważniejszymi z nich są sprawozdania z działalności (od r. 1908) i "Roczniki" (od 1914 do 1952 r.); zawarty w nich materiał w dużym stopniu uzupełnia braki, występujące w aktach zespołu - głownie rolę tę mogą spełnić sprawozdania ogólne z działalności naukowej i administracyjnej Towarzystwa, sprawozdania wydziałów i sprawozdania szczegółowe z prac wykonanych przez komisje, gabinety, pracownie i instytuty, zawierające m. in. życiorysy i bibliografie prac nowych członków oraz wspomnienia pośmiertne o zmarłych. Należy na końcu wskazać na powiązania zespołu akt TNW z zespołami akt przechowywanymi w Archiwum PAN: Kasy im. Mianowskiego, (szczególnie w sprawie włączenia Kasy do TNW w r. 1951), I Kongresu Nauki Polskiej i Komisji Organizacyjnej z organizacją Polskiej Akademii Nauk. Również niektóre spuścizny jak np. po Ludwiku Wertensteinie i Marcelim Handelsmanie zawierają ciekawą i dość obszerną korespondencję z Towarzystwem, jego placówkami i członkami W 1969 roku wpłynęły do Archiwum Polskiej Akademii Nauk dalsze materiały Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, przekazane przez Bibliotekę Narodową i Bibliotekę Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Materiały te nie są objęte inwentarzem. Znajdują się wśród nich: niewielki fragment korespondencji Wydziału Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z 1913 roku, bruliony Biblioteki Centralnej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z rejestracją wysyłki wydawnictw Towarzystwa w lat 1921–1927 oraz materiały spraw finansowo-inwestycyjnych z lat 1950–1952, związanych z odbudową Pałacu Staszica i innych nieruchomości, należących do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, większy kompleks akt Instytutu Biologii Doświadczalnej imienia Marcelego Nenckiego, obejmujący głównie dzienniki korespondencyjne z lat 1921–1926, księgi kasowe, rachunkowe, kwitariusze i dowody kasowe z lat 1918–1938 oraz niewielka ilość korespondencji. Są to materiały ogólne Instytutu oraz niektórych jego zakładów, między innymi Biologii Ogólnej, Pracowni Fizjologicznej, Stacji Morskiej na Helu i Biblioteki. Z akt wyłączono fragmentaryczne materiały Marcelego Nenckiego, Jana Tura i Zygmunta Weyberga pochodzące z II połowy XIX wieku. Metoda porządkowania i inwentaryzacji zespołu Pierwszym etapem pracy było wydzielenie akt obcych, przemieszanych z zespołem, a nie należącym do niego. Były to fragmenty akt osobowych Seminarium Nauczycielskiego im. Konarskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Sztuk Pięknych, protokoły posiedzeń i korespondencja Towarzystwa Polskich Badań Historycznych w Rzymie oraz ułamek spuścizny Michała Federowskiego, etatowego współpracownika Zakładu Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych TNW. Akta TNW zachowane były w formie ksiąg oprawnych, woluminów, skoroszytów, segregatorów, teczek i paczek, a ok. 1 mb znajdował się w rozsypie. W celu bliższego zapoznania się z całością materiału aktowego i ułatwienia prac porządkowych przeprowadzono pomocniczą inwentaryzację kartkową. Związane było z tym sprawdzeniem tytułów poszczególnych jednostek. Większość akt tytuły posiadała. W wypadkach gdy były one niejasne lub zbyt lakoniczne, dodawano do nich dokładniejsze dane. jednostkom, pozbawionym kart tytułowych, nadawano tytuły sformułowane po bliższym zapoznaniu się z ich zawartością. Już w trakcie wstępnej inwentaryzacji wydzielono z zespołu akta, stanowiące makulaturę oczywistą- kwitariusze, bloczki asygnat, kontrolne kartki samochodowe itp. Opracowanie planu układu akt w zespole nasuwało pewne trudności. Nie można było polegać na odtworzeniu dawnego układu kancelaryjnego, gdyż zespół nie posiadał układu jednolitego a oparcie się o układ z lat 1907 - 1939 byłoby niecelowe ze względu na wskazane wyżej ujemne jego cechy. Nadto akta z lat 1945 - 1952 wyraźnego układu nie posiadały. Trzeba było zespołowi nadać układ własny. W celu rozstrzygnięcia wątpliwości przyjęto zasadę, że układ zespołu powinien łączyć zgodność struktury organizacyjnej z uwzględnieniem funkcji TNW. W myśl tej zasady akta wydziałów umieszczono na planie pierwszym, zaraz po protokołach zebrań ogólnych i zarządu - wychodząc z założenia, że na naczelnym miejscu zespołu powinny być akta stanowiące wytwór działalności naukowej Towarzystwa. Akta administracyjno-gospodarcze, będące wynikiem czynności usługowych znalazły się w grypach dalszych. Akta zakładów naukowo-badawczych włączono do wydziałów, z którymi były one związane organizacyjnie w okresie, z jakiego pochodzą. Według ostatecznie przyjętego planu zespól dzieli się na 13 grup. W obrębie grup i podgrup wszystkie jednostki zostały ułożone według zasad rzeczowo-chronologicznych. Teczki zawierające akta osobowe członków TNW (j.a. 166) są ułożone alfabetycznie wg nazwisk. Czynnościom porządkowym towarzyszyły omówione wcześniej brakowanie akt oraz zabiegi konserwatorskie. Na zewnętrznej karcie tytułowej każdej jednostki odbijano stempel z nazwą zespołu: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, oraz wypisywano tytuł, daty krańcowe i numer bieżący. Porządkowanie rozsypu polegało na przydzieleniu pojedynczych pism do jednostek z którymi wiązały się rzeczowo i chronologicznie. Jeśli chodzi o układ wewnętrzny akt w obrębie poszczególnych j.a., to należy wyjaśnić, że akta z okresu 1907 - 1939 mają układ chronologiczny. Odszukanie poszczególnych pism ułatwiają rotulusy, zachowane w wielu jednostkach. Akta powojenne z lat 1945 - 1953 są ułożone alfabetycznie wg pierwszych liter haseł lub chronologicznie. Po zakończeniu prac porządkowych sporządzono systematyczny inwentarz książkowy, w którym wszystkie j.a. mają kolejny numer bieżący. Dublety niektórych j.a. wyłączono z zespołu i umieszczono na końcu jako osobną grupę. Nie stanowią one odrębnych pozycji inwentarzowych; w inwentarzu przy XIII grupie dubletów podano numery jednostek zachowanych w 2 egzemplarzach. Na końcu inwentarza jako uzupełnienia (j.a. 306 - 309) dopisano te akta, które wpłynęły do Archiwum już po zakończeniu porządkowania w r. 1956 i 1957. Zapis inwentarzowy dotyczący poszczególnych jednostek zawiera następujące elementy: 1. Numer kolejny 2. Tytuł 3. Wyjaśnienie tytułu (jeśli zachodzi potrzeba bliższego określenia zawartości jednostki) 4. Oznaczenie czasu pochodzenia jednostki (daty krańcowe) 5. Określenie stanu zachowania Hanna Dymnicka

Towarzystwo Naukowe Warszawskie powstało w 1907 roku po 75 latach od chwili rozwiązania przez rząd carski Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, jako spadkobierca jego tradycji. Inicjatywa założenia TNW wyszła w pierwszych latach XX wieku ze środowiska uczonych warszawskich, którzy niegdyś byli profesorami lub uczniami Szkoły Głównej, a obecnie członkami Akademii Umiejętności i Kasy im. J. Mianowskiego. Założycielami TNW byli: Ignacy Baranowski, Antoni Białecki, Ignacy Chrzanowski, Samuel Dickstein, Teodor Dydyński, Władysław Gosiewski, Władysław Holewiński, Henryk Hoyer, Aleksander Jabłonowski, Karol Jurkiewicz, Jan Kowalczyk, Adam Antoni Kryński, Władysław Smoleński i Teodor Wierzbowski. Ich czynnym współpracownikiem był również Włodzimierz Spasowicz. Rewolucja 1905 r. zmusiła rząd carski do ustępstw na rzecz społeczeństwa polskiego m. in. w zakresie organizowania nauki polskiej. W 1906 r. zostało ogłoszone prawo o możności zakładania związków i stowarzyszeń, a już 1 marca 1907 r. Warszawski Urząd Gubernialny do spraw o Stowarzyszeniach zarejestrował "ustawę" Towarzystwa Naukowego Warszawskiego stanowiąca podstawę prawną jego organizacji i działalności. Statut ten w ciągu istnienia Towarzystwa ulegał kilkakrotnym poprawkom i reformom, których wymagały potrzeby rozwojowe instytucji oraz zmieniające się warunki jej pracy naukowej. Pierwsza zmiana została dokonana w r. 1911; po zakończeniu wojny i okupacji niemieckiej, od 1920 r. zaczęto opracowywać nowy statut, przyjęty przez Zebranie Ogólne TNW w r. 1922. Nie była to gruntowna reforma, nowy statut wnosił tylko najkonieczniejsze poprawki do ustawy z r. 1911. Reformę wewnętrzną przeprowadziła dopiero Komisja Rewizyjno - Reorganizacyjna, wybrana w r. 1924. Rezultatem prac tej Komisji były kolejne statuty - z r. 1928, 1930 i 1935. Ostatnich zmian w statucie dokonano już pod koniec istnienia TNW, w r. 1951. Cel istnienia i działalności Towarzystwa w ustawie z r. 1907 został określony: "Towarzystwo Naukowe Warszawskie zakłada się w Warszawie w celu rozwijania i popierania badań we wszystkich gałęziach wiedzy oraz ogłaszania dzieł naukowych w języku polskim". Odzyskanie samodzielnego bytu państwowego przez Polskę pozwoliło na rozszerzenie tego punktu ustawy i podkreślenie węzłów łączności TNW z Warszawskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk (WTPN): "Towarzystwo Naukowe Warszawskie, założone dnia 25 listopada 1907 r. ma na celu rozwój i popieranie badań naukowych we wszystkich gałęziach wiedzy czystej i stosowanej, łącząc zamierzenia swoje z cennymi tradycjami Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk" (statut TNW z r. 1930). Powstanie TNW było odrodzeniem po 75 latach przerwy zorganizowanej, zbiorowej pracy uczonych, których celem było prowadzenie badań w różnych dziedzinach nauki. Odmienne warunki w jakich powstało TNW, sprawiły jednak, że zainteresowania jego straciły ten wybitnie utylitarny i praktyczny charakter, który cechował działalność WTPN. Cele swe TNW realizowało przez: urządzanie zebrań naukowych, ogłaszanie drukiem swoich prac, dostarczanie swym członkom środków do prowadzenia badań naukowych, urządzanie wycieczek naukowych, ogłaszanie konkursów na zadania naukowe i przyznawanie nagród, urządzanie wykładów, odczytów publicznych, utrzymywanie pracowni, zakładów badawczych, zbiorów naukowych i biblioteki, nabywanie majątku. W początkowym okresie swego istnienia TNW skupiło swą działalność w trzech wydziałach: I. Językoznawstwa i Literatury (w 1929 r. zmienił nazwę na Wydział Językoznawstwa i Historii Literatury), II. Nauk Antropologicznych, Społecznych, Historii i Filozofii (w 1928 r. przyjął nazwę Wydziału Nauk Historycznych, Społecznych i Filozoficznych), III - Nauk Matematycznych i Przyrodniczych. Rozwój tych nauk spowodował, że w r. 1928 Wydział III został podzielony na dwa: III. Nauk Matematyczno-Fizycznych i IV - Nauk Biologicznych. Zakres działalności TNW został rozszerzony w r. 1930. W wyniku dążeń do zespolenia w ramach Towarzystwa wszystkich gałęzi wiedzy oraz uznania doniosłości nauk stosowanych i technicznych utworzono wówczas V. Wydział Nauk Technicznych oraz trzy sekcje: Nauk Prawniczych i Ekonomicznych przy Wydziale II, Nauk Lekarskich przy Wydziale IV i Nauk Rolniczych przy Wydziale V. W 1951 r. Sekcja Nauk Lekarskich została przekształcona w V Wydział - Nauk Lekarskich, a dotychczasowy V Wydział Nauk Technicznych stał się Wydziałem VI. Przy końcu swego istnienia TNW składało się więc z sześciu wydziałów i dwóch sekcji. Każdy wydział miał prawo tworzenia komisji, pracowni i zakładów badawczych ze specjalnymi bibliotekami i zbiorami. TNW przyjmowało do swojego grona tylko ludzi pracujących naukowo, stosując przy wyborze kryterium wysokiego cenzusu naukowego: "Członkami rzeczywistymi TNW mogą być osoby posiadające stopnie naukowe, jako też znane z prac w dziedzinie nauki lub literatury" (Ustawa TNW z r. 1907), "Na członków TNW mogą być wybierani wybitni uczeni i badacze" (Statut z 1928 r.). TNW wymagało od swoich członków bezpośredniego udziału w swoich pracach i uczestnictwa w zebraniach. Członkowie TNW dzielili się na różne kategorie, które ulegały kilkakrotnym zmianom. Ustawa z 1907 r. wprowadziła podział członków na rzeczywistych miejscowych i zamiejscowych oraz honorowych. Statut z r. 1922 zmienił nazwę "rzeczywistych" na "czynnych". Komisja Rewizyjno - Reorganizacyjna dążąc do podniesienia cenzusu, wymaganego od członków TNW, wprowadziła dwie kategorie członków zwyczajnych (miejscowych i zamiejscowych) i korespondentów ograniczając ilość członków każdej kategorii na wydziale do 20 (statut z 1928 r.). Postanowiono przy tym, że dawne kategorie członków honorowych i czynnych (w r. 1930 czynni otrzymali nazwę nadzwyczajnych) odnawiane nie będą. Wszyscy członkowie mieli te same prawa i obowiązki naukowe, a tylko zwyczajni mieli obowiązki administracyjne. Po II wojnie światowej istniały już tylko dwie kategorie członków zwyczajnych i korespondentów. Statut z 1951 r. wprowadził trzecią kategorię członków - seniorów, którzy byli na wydziałach nadliczbowi. Do kategorii tej przechodził każdy członek zwyczajny lub korespondent po przekroczeniu 70 lat życia, jeśli w ciągu pięciu lat był członkiem Towarzystwa. Władzami Towarzystwa były: zebrania ogólne administracyjne, Zarząd, zebrania administracyjne wydziałów i prezydia wydziałów. Zebrania administracyjne ogólne, odbywające się dwa razy do roku, miały prawo wprowadzania zmian w statucie, wybierania członków i urzędników, zatwierdzania sprawozdania rocznego i projektu budżetu oraz decydowania w sprawach, związanych ze zmianą stanu majątkowego Towarzystwa. Zebrania te były czynnikiem nadrzędnym w stosunku do zarządu, rozważały jego wnioski. Dla kontroli spraw finansowych Zebrania ogólne administracyjne powoływały komisję rewizyjną. Do zadań Zarządu należało wykonywanie uchwał Zebrań Ogólnych administracyjnych, rozpatrywanie wniosków, zgłaszanych przez członków i przedstawianie ich na Zebraniu Ogólnym, planowanie i koordynacja działalności naukowej Towarzystwa, prowadzenie wszystkich spraw administracyjnych, majątkowych, finansowo - budżetowych i wydawniczych, nadzór nad stosowaniem przez organy Towarzystwa obowiązujących postanowień oraz reprezentacja interesów Towarzystwa na zewnątrz. Skład Zarządu ulegał pewnym zmianom w ciągu całego okresu istnienia TNW. Początkowo Zarząd tworzyli: Prezes, Wiceprezes, Sekretarz, Przewodniczący wydziałów i sześciu członków Towarzystwa. Po przeprowadzeniu reformy wewnętrznej, wg statutu z 1935 r. w skład Zarządu wchodzili: Prezes, Wiceprezes, Sekretarz Generalny, Zastępca Sekretarza Generalnego, Skarbnik (a od 1951 r. i Zastępca Skarbnika), Przewodniczący i Sekretarze poszczególnych wydziałów. Zarząd mianował Naczelnego Redaktora Wydawnictw i Dyrektora Biura, którzy uczestniczyli w posiedzeniu Zarządu z głosem doradczym. Statut z 1930 r. wyodrębnił spośród członków Zarządu Prezydium Towarzystwa, w skład którego weszli: Prezes, Wiceprezes, Sekretarz Generalny, Zastępca Sekretarza Generalnego i Skarbnik (a od 1951 r. i Zastępca Skarbnika). Członkowie Prezydium byli wybierani w tajnym głosowaniu przez Zebranie administracyjne spośród miejscowych członków zwyczajnych TNW na trzy lata. Prezydium załatwiało niektóre sprawy, wchodzące w zakres kompetencji Zarządu. Prezes, Sekretarz Generalny i Skarbnik oprócz udziału w pracach Zarządu i Prezydium sprawowali również odrębne funkcje, określane na ogół jednakowo przez wszystkie statuty. Prezes reprezentował TNW na zewnątrz, zwoływał zebrania ogólne administracyjne i naukowe oraz posiedzenia Zarządu, Prezydium i wszelkich komisji Zarządu, przewodniczył na nich i czuwał nad wykonaniem Statutu i zadań Towarzystwa. Sekretarz Generalny układał projekty sprawozdań i przedstawiał sprawy, podlegające rozpatrzeniu na zebraniach ogólnych administracyjnych i naukowych, oraz na posiedzeniach Zarządu i Prezydium, prowadził protokóły Zarządu, Prezydium i Zebrań Ogólnych oraz był kierownikiem biura Towarzystwa, jego rachunkowości i kasy. Sekretarzowi Generalnemu podlegał bezpośrednio Dyrektor Biura, który z kolei był bezpośrednim zwierzchnikiem Kierownika kancelarii, Starszego Księgowego, Kierownika działu wydawniczego, Kierownika działu usługowego i Radcy prawnego - kierowali oni pracą w Biurze z pomocą personelu biurowego. Rachunkowość i kasę Towarzystwa prowadził Skarbnik, stosownie do wskazówek Sekretarza Generalnego, a wg statutu z 1951 r. do niego również należał opracowywanie projektów budżetu. Wszystkimi czynnościami, związanymi z publikowaniem prac Towarzystwa, kierował Naczelny Redaktor Wydawnictw. Zebrania wydziałowe administracyjne miały na celu uchwalanie spraw, związanych z działalnością Wydziału i odpowiednich Sekcji, jak np. ogłaszanie drukiem prac naukowych, przyznawanie zapomóg na badania naukowe, tworzenie komisji i zakładów badawczych, załatwianie spraw związanych z wyborem nowych członków. Przewodniczący i Sekretarze Wydziałów mieli względem swego Wydziału i Sekcji takie same prawa i obowiązki, jakie posiadali Prezes i Sekretarz Generalny względem ogółu członków Towarzystwa. Działalność naukowa TNW skupiała się w posiedzeniach naukowych ogólnych i wydziałowych, na których członkowie Towarzystwa wygłaszali referaty i prowadzili dyskusje. Przedstawiano na nich również i rozważano wnioski i komunikaty w kwestiach naukowych oraz oceniano rozprawy i dzieła naukowe. Na dorocznych zebraniach uroczystych odbywających się w rocznicę założenia TNW, 25 listopada, wygłaszano wykłady o treści naukowej - które miały charakter odczytów publicznych, gdyż wstęp na zebrania uroczyste był wolny. Do przeprowadzania badań specjalnych w zakresie poszczególnych gałęzi wiedzy wydziały tworzyły komisje, pracownie i zakłady badawcze. Prowadzone przeważnie przez wybitnych uczonych stanowiły one warsztaty zespołowej pracy naukowej i osiągały duże wyniki naukowe. Przy Wydziale I powstała w 1908 roku Komisja Językowa, a w 1910 - Komisja do Badań nad Historią Literatury i Oświaty, przy Wydziale II - Komisja Historyczna w 1908 r. i Komisja Antropologiczna, Archeologiczna i Etnograficzna w 1909 r. oraz przy Wydziale III - Komisja Meteorologiczna w 1908 r. Prace komisji miały głownie charakter referujący i dyskusyjny. Działalność Wydziału III wymagała jednak założenia pracowni, laboratoriów i instytutów wykonujących paca z zakresu nauk doświadczalnych. z projektem tworzenia instytutów wystąpił już w 1908 r. Teodor Dunin, członek tego Wydziału. W r. 1910 Zarząd rozpoczął starania w tym kierunku, a w 1911 została rozszerzona ustawa TNW, w której uwzględniono tworzenie gabinetów i pracowni dla badań z zakresu nauk przyrodniczych oraz założenie biologicznego instytutu doświadczalnego z pracowniami dla wyrobu surowic, szczepionek leczniczych i wyciągów tkankowych. po zalegalizowaniu tej ustawy, Zarząd powołał Komisję "urządzającą" Instytut Biologiczny. W 1912 r. została ona przemianowana na Komisję urządzającą pracownie naukowe i Instytut Biologiczny im. M. Nenckiego. Komisja ta opracowała w porozumieniu z Zarządem regulamin dla pracowni, po czym została rozwiązana, a na jej miejsce powołano w r. 1913 Radę Pracowni Naukowych, do której należało naukowe i gospodarcze kierowanie pracowniami. W latach 1911 - 1914 TNW zorganizowało cały zespół pracowni. Niektóre powstały wcześniej, niezależnie od Towarzystwa i zostały później do niego przyłączone. Były to pracownie: mineralogiczna, neurobiologiczna, serologiczna i antropologiczna. Ta ostatnia przejęła działalność Komisji Antropologicznej, istniejącej od r. 1909 przy Wydziale III. Własnymi środkami TNW założyło pracownie: chemii fizjologicznej i patologicznej, fizjologiczną, Biuro Atlasu Gleboznawczego, Pracownię Medycyny Doświadczalnej, Oddział Chirurgiczny, Pracownię Meteorologiczną, która przejęła działalność Komisji Meteorologicznej istniejącej od 1908 r. przy Wydziale III, Radiologiczną i Zoologiczną. Pracownie biologiczne już wówczas dążyły do zespolenia się w całość wyższego rzędu - w Instytut Biologiczny im. M. Nenckiego. Od 1912 r. należało również do TNW Obserwatorium Astronomiczne im. J. Jędrzejewicza. Obok tych pracowni przyrodniczych, istniejących przy Wydziale III powstały także pierwsze pracownie humanistyczne. W r. 1911 Aleksander Jabłonowski przekazał Towarzystwu swoją Pracownię Historyczno-Geograficzną, przy której utworzono osobny Gabinet Paleograficzno-Historyczny; w r. 1913 połączono je w Gabinet Nauk Historycznych. Celem jego było stworzenie ośrodka pomocy naukowych, pozwalającego na szersze rozwinięcie wydawnictw źródeł historycznych. W czasie I wojny światowej TNW nie przerwało swojej pracy organizacyjnej. Powstały wówczas nowe komisje i zakłady. Przy Wydziale I - Gabinet Filologiczny w r. 1917 (dzięki darowi G. Korbuta), oraz Pracownia Fonetyczna, także w 1917 r. (czynna przejściowo). Przy Wydziale II - Komisja Statystyczna i Gabinet Nauk Ekonomicznych w r. 1915. Przy Wydziale III - Gabinet Botaniczny w r. 1915 (zaczątkiem jego był zielnik po Fr. Błońskim), Komisja Fizjograficzna, złożona z Sekcji Antropologicznej, Geologicznej, Meteorologicznej, Zoologicznej i Botanicznej w r. 1917, Gabinet Matematyczny, który powstał w oparciu o bibliotekę podarowaną Towarzystwu przez S. Dicksteina i Pracownia Biologii Ogólnej w r. 1918. W tym samym czasie przestały istnieć dwie pracownie: Chemii Fizjologicznej i Patologicznej oraz Medycyny Doświadczalnej. Pierwsze lata po wojnie nie sprzyjały rozwojowi pracy naukowej TNW. Były to bowiem lata inflacji i kryzysu finansowego, który przejawiał się szczególnie ostro w sytuacji ekonomicznej Towarzystwa w latach 1921 - 1923. Towarzystwu brakło środków na niezbędne potrzeby naukowe, a nawet na wypłacenie pensji pracownikom. Trudności te spowodowały, że TNW musiało chwilowo zawiesić swe czynności, co jednak nie wpłynęło na zupełne przerwanie ciągłości pracy. Hamująco na rozwój prac TNW w tym okresie wpłynęło również odejście wielu członków i pracowników do szkół i instytucji państwowych. TNW zaczęło pracować normalnie dopiero od r. 1928, gdy poprawiły się warunki ekonomiczne kraju i skończył się okres organizowania państwa i szkół wyższych. Po wojnie Zarząd wrócił do projektu założenia instytutów, co udało się zrealizować mimo wyżej przedstawionych trudności finansowych. W r. 1920 powstał Instytut Biologiczny im. M. Nenckiego. W skład jego weszły zakłady: Neurobiologii, Fizjologii i Biologii Ogólnej. Instytut już w r. 1920 zorganizował Stację Hydrobiologiczną na Wigrach, a w latach następnych Zakłady: Embriologiczny i Biometryczny (przekształcony później w Zakład Morfologii Doświadczalnej) oraz Stację Morską na Helu i Stację Potamonologiczną w Pińsku. W r. 1928 Instytut otrzymał swój statut, nadający mu szeroką autonomię. Również w r. 1920 zmieniono Pracownię Antropologiczną na Zakład Antropologii, a w r. 1921 zorganizowano Instytut Nauk Antropologicznych, który objął Zakłady: Antropologii i Etnologii, Oddział Archeologii i Muzeum Prehistoryczne im. E. Majewskiego. Powstało ono w r. 1899 z kolekcji prywatnych założycieli, a w r. 1920 zostało przekazane TNW. W r. 1935 nazwa jego została zmieniona na Instytut Nauk Antropologicznych i Etnologicznych TNW. W okresie międzywojennym praca tych instytutów rozwijała się pomyślnie. Zmalała natomiast ilość gabinetów i pracowni nie należących do zakładów. Komisja Rewizyjno-Reorganizacyjna doszła bowiem do wniosku, że nie ma potrzeby utrzymywania wszystkich dawnych pracowni i nie należy zakładać nowych, gdyż liczne podobne powstały przy szkołach wyższych i instytucjach naukowych państwowych i przemysłowych. Zreformowany statut z 1928 r. dzielił zakłady Towarzystwa na własne i subwencjonowane, przeznaczając niektóre do likwidacji. W końcu okresu międzywojennego nie istniały już Gabinety: Botaniczny i Nauk Ekonomicznych, Biuro Atlasu Gleboznawczego, Pracownie: Serologiczna i Zoologiczna, a na miejsce Pracowni Meteorologicznej powstał Gabinet Aktynometryczny. Zorganizowano natomiast nowe komisje: Historii Nauk i Filozofii oraz Atlasu Historycznego Ziem Polskich w r. 1921 i Bibliograficzną w r. 1925 przy Wydziale II oraz Orientalistyczną w r. 1937 przy Wydziale I. W r. 1939 TNW posiadało następujące gabinety i zakłady: Gabinet Aktynometryczny, Gabinet Filologiczny im. G. Korbuta, Gabinet Nauk Historycznych, Gabinety Matematyczny, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego, Instytut Nauk Antropologicznych i Etnologicznych, Muzeum Archeologiczne im. E. Majewskiego, Pracownię Mineralogiczną, Pracownię Radiologiczną, Obserwatorium Astronomiczne im. J. Jędrzejewicza. II wojna światowa przerwała prace TNW. Towarzystwo znalazło się w zasięgu planowej akcji władz niemieckich, dążących do zniszczenia kultury i nauki polskiej. W listopadzie 1939 r. Gestapo opieczętowało Biuro Towarzystwa oraz zabrało pieniądze i papiery z kasy, akta personalne i materiały do "Roczników". W 1940 roku władze Generalnej Guberni zamknęły TNW i skonfiskowały jego majątek. Wówczas Zarząd postanowił tajnie kontynuować działalność naukową wydziałów. Istotnie podczas okupacji odbywały się posiedzenia Wydziału I i II. Członkowie TNW mimo trudnych warunków nie przerywali prac indywidualnych, których rezultatem były liczne rozprawy naukowe. Wiele z nich uległo jednak zniszczeniu. Po wojnie nie wszystkie gabinety i zakłady wznowiły działalność. Przestała istnieć Pracownia Radiologiczna. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego uniezależnił się od TNW i stał się instytucją samodzielną. Przywrócono natomiast do życia wydziały i komisje przy Wydziałach I i II oraz stworzono nowe: Komisję Historii Kultury i Sztuki przy Wydziale II oraz Komisję Filologii Nowożytnej przy Wydziale I. Przy Wydziale V działały po wojnie Komisje: Mechaniki, Nauk Inżynieryjno-Budowlanych i Elektryczna. Od r. 1909 TNW posiadało Bibliotekę Centralną, której zasób powstał dzięki wymianie i darom prywatnym. Od 1913 r. i przez cały okres międzywojenny Biblioteka Centralna i Gabinet Nauk Historycznych pozostawały pod wspólnym kierownictwem. Oprócz tego Towarzystwo posiadało biblioteki należące do poszczególnych pracowni oraz biblioteki specjalne imienia ofiarodawców, np. Biblioteka Botaniczna im. Fr. Błońskiego, Biblioteka Filologiczna im. G. Korbuta itp. Powyższe przedstawienie działalności organizacyjnej TNW pozwala stwierdzić, że nauki humanistyczne i przyrodnicze rozwinęły się bardziej, niż techniczne i stosowane. W rozwoju nauk humanistycznych i przyrodniczych istniała pewna równowaga, na co wywarły niewątpliwie wpływ tradycje pozytywizmu, wciąż jeszcze żywe w środowisku warszawskim. TNW prowadziło działalność wydawniczą na szeroką skalę. W latach 1908–1913 publikowano „Sprawozdania ze stanu i działalności TNW”, a od 1914 roku „Roczniki” z przerwą w latach 1919 - 1925, kiedy Sekretarz Generalny TNW wydał tylko 2 sprawozdania za lata 1921 - 1922 i 1922 - 1923. Rezultaty prac naukowych ogłaszano w Sprawozdaniach z posiedzeń TNW, w których drukowano referaty wygłaszane na posiedzeniach wydziałów. Dodatkiem do nich były „Prace TNW“ - zamieszczano tu większe rozprawy i prace. Obok nich wychodziły wydawnictwa publikujące materiały źródłowe i monografie. Poza tymi ogólnymi istniały również wydawnictwa specjalne: komisji, pracowni, zakładów i instytutów. Po wojnie TNW zwróciło swą energię w kierunku rozwinięcia działalności wydawniczej i w r. 1947 założyło własną Drukarnię Naukową podejmując jednocześnie starania mające na celu zorganizowanie drukarstwa naukowego w skali ogólnokrajowej. Na początku 1948 r. na wniosek członka Prezydium TNW, K. Kuratowskiego, przy Ministerstwie Oświaty została utworzona Komisja do Spraw Drukarstwa Naukowego, poprzez którą Ministerstwo Oświaty roztoczyło opiekę i nadzór nad drukarniami naukowymi w całej Polsce. Wówczas TNW wydzierżawiło Ministerstwu swoją drukarnię z zachowaniem prawa własności i zastrzeżeniem pierwszeństwa dla swych wydawnictw. W ciągu całego okresu swego istnienia TNW utrzymywało rozległe kontakty z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Przed II wojną światową Towarzystwo prowadziło wymianę swych wydawnictw z pokrewnymi instytucjami naukowymi niemal na całym świecie. Liczba ich dochodziła do 600. Po wojnie wznowiono wymianę, ale miała ona mniejszy zasięg, choć wzrastała z roku na rok - w r. 1948 Towarzystwo wymieniało wydawnictwa ze 191 instytucjami, a w r. 1950 - z 261. W skład TNW wchodzili również wybitni uczeni zagraniczni. Ankieta TNW z r. 1950 (sporządzona dla Ministerstwa Oświaty) wymieniła 38 członków z 16 krajów: Anglii, Bułgarii, Czechosłowacji, Danii, Francji, Holandii, Japonii, Pakistanu, Peru, Portugalii, Rumunii, Szwajcarii, Szwecji, Stanów Zjednoczonych, Włoch, ZSRR. Członkowie TNW uczestniczyli w licznych międzynarodowych zjazdach naukowych, konferencjach i Uroczystościach jubileuszowych. TNW oficjalnie zostało uznane za spadkobiercę Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (WTPN) po I wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości. Wyrazem tego było przyznanie Towarzystwu dawnej siedziby WTPN Pałacu Staszica uchwałą Sejmu z 26 lipca 1919 r. Umowę dzierżawną zawarło z TNW Ministerstwo Robót Publicznych z upoważnienia Rady Ministrów w 1924 r. Bezpośrednio po przejęciu Pałacu, TNW rozpoczęło akcję jego odbudowy, zmierzającą do usunięcia przeróbek i przywrócenia jego dawnego wyglądu. W czerwcu 1924 r. Zarząd TNW powołał Tymczasową Komisję Odbudowy i Zarządu Pałacu Staszica powierzając jej zarząd Pałacu, prace przygotowawcze do odbudowy oraz zebranie potrzebnych funduszów. We wrześniu 1924 r. działalność Komisji przejął Komitet Odbudowy Pałacu Staszica (KOPS). Organem wykonawczym Komitetu był Wydział Wykonawczy z Franciszkiem Pułaskim na czele. Budową kierował architekt Marian Lalewicz. Główny zrąb prac, podjętych przez Komitet, został ukończony w r. 1927. W lutym tego roku KOPS przekazał swoje czynności Komisji Budowlanej Zarządu TNW, która doprowadziła je do końca. Była to pierwsza odbudowa Pałacu Staszica. Drugą znacznie poważniejszą odbudowę przeprowadzono po II wojnie światowej. Pałac Staszica w czasie wojny był spalony i częściowo zburzony. W r. 1946 został utworzony Komitet Odbudowy Pałacu Staszica z Władysławem Sierpińskim na czele. Kierownictwo odbudowy powierzono prof. Piotrowi Biegańskiemu. Dzięki pracy Komitetu TNW mogło już w r. 1949 zająć pierwsze wykończone lokale w swojej dawnej siedzibie. Nie poprzestając na wewnętrznej pracy organizacyjnej, TNW jeszcze w okresie międzywojennym podjęło starania, zmierzające do zorganizowania nauki w skali ogólnopolskiej, nie było bowiem wówczas w kraju instytucji koordynującej pracę naukową. W r. 1929 TNW wspólnie z Akademią Nauk Technicznych wystąpiło z projektem założenia w Warszawie Akademii Nauk, czego jednak nie udało się zrealizować. Dzięki staraniom TNW stworzono wówczas federację wszystkich istniejących w Polsce towarzystw naukowych o charakterze akademickim: Polskiej Akademii Umiejętności, Akademii Nauk Technicznych, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Towarzystwa Naukowego Lwowskiego, które utworzyły Komitet Porozumiewawczy. Główną rolę odgrywała w nim PAU. Komitet zorganizował Radę Nauk Ścisłych i Stosowanych, a przy niej 15 Komitetów Naukowych, złożonych z przedstawicieli ośrodków badawczych z dziedziny nauk ścisłych i stosowanych. Rada była organem nadrzędnym, sprawującym nadzór nad Komitetami. Organizacja ta przetrwała do wojny. W czasie okupacji niemieckiej odżył projekt połączenia instytucji tworzących Komitet Porozumiewawczy w jedną wspólną Akademię Nauk, co jednak nie mogło być realizowane. Możliwości zorganizowania Akademii Nauk powstały dopiero po wojnie. I Kongres Nauki Polskiej w lipcu 1951 r. podjął uchwałę o utworzeniu Polskiej Akademii Nauk i powołał Komisję Organizacyjną. TNW wzięło czynny udział w pracach przygotowawczych Kongresu. W styczniu 1950 r. Zarząd TNW utworzył Komisję Organizacji Nauki, która opracowała tezy, dotyczące organizacji PAN, jako naczelnej instytucji naukowej, kierującej całokształtem życia naukowego w Polsce. Członkowie Prezydium TNW brali udział w pracach przygotowawczych Kongresu, a podczas obrad Kongresu prezes TNW złożył deklarację o gotowości Towarzystwa do wzięcia udziału w zamierzonym organizowaniu PAN i przekazania nowej instytucji swego całkowitego dorobku. 11 grudnia 1951 r. Prezydium TNW powołało Komisję Likwidacyjną, złożoną z Sekretarza Generalnego i Naczelnego Redaktora Wydawnictw, którzy mieli prawo dokooptować rzeczoznawców. Zadaniem jej było wydanie "Rocznika" wojennego i "Rocznika" za rok 1951, wybicie medalu jubileuszowego, pokrycie zobowiązań TNW wobec pracowników i zamknięcie rachunków TNW. Ostatnie posiedzenie Zarządu TNW odbyło się 1 lipca 1952 r. Towarzystwo zakończyło swoją działalność i przeszło w stan likwidacji.Wówczas urzędowała już tylko Komisja Likwidacyjna, która zamknęła swe czynności w r. 1953. Zasługą TNW było stworzenie ośrodka zbiorowej, planowo i celowo zorganizowanej nauki polskiej, w której wybitni uczeni znaleźli możliwość prowadzenia twórczych prac naukowo-badawczych, a młodzi pracownicy naukowi - warunki kształcenia się. Do I wojny światowej TNW było naczelną instytucją naukową w Królestwie Kongresowym, a po uzyskaniu niepodległości - drugą w Polsce obok Polskiej Akademii Umiejętności. W 1981 roku Towarzystwo Naukowe Warszawskie wznowiło działalność. Hanna Dymnicka