Dekanat stanisławowski oraz parafia ormiańskokatolicka p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Stanisławowie

Reference code
345/18/0
Number of series
34
Number of scans
0

Content:

W skład zespołu wchodzą dokumenty, fotografie, materiały ulotne oraz publikacje i opracowania (245 jednostek). Zawartość podzielono na dwie główne serie: "Dekanat w Stanisławowie" oraz "Kościół i parafia p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Stanisławowie". Seria pierwsza zawiera 30 jednostek podzielonych w ramach podserii na korespondencję przychodzącą, wychodzącą, pomoce kancelaryjne oraz wizytacje dziekańskie. Serię drugą (215 jednostek) podzielono na podserie: 1/ akta dotyczące działalności administracyjnej i duszpasterskiej, 2/ metrykalia, 3/ spisy ludności, 4/ materiały do dziejów kościoła, historii regionu, osób i rodzin, 5/ Cudowny Obraz Matki Boskiej Łaskawej 6/ organizacje przykościelne. Pierwsza podseria obejmuje m.in. liczne inwentarze kościoła (najstarszy datowany na 1690 r.), a także akta dotyczące fundacji mszalnych i legatów. Wśród metrykaliów znajdują się archiwalia niezwykle cenne dla badań genealogicznych, m.in. protokoły przedślubne oraz dokumenty konieczne do zawarcia małżeństwa (alegata) nadsyłane do parafii, korespondencja w sprawach uzyskania odpisów metryk, informacje o zgonach i urodzeniach. Podseria "Cudowny Obraz Matki Boskiej Łaskawej" zawiera m.in. materiały dotyczące uroczystości koronacji obrazu w 1937 r. (wśród nich dwa unikatowe albumy fotograficzne) oraz "Liber miraculorum imaginis Beatae Virginis Mariae in Ecclesia Armenorum Stanislaopoli ab anno 1742" czyli księgę, w której spisywanie cudów rozpoczął proboszcz Jakub Manugiewicz w 1742 r. Wszystkie przechowywane w Fundacji księgi metrykalne i zapowiedzi z parafii w Stanisławowie znajdują się w zbiorze: „Zbiór ksiąg stanu cywilnego i zapowiedzi przedślubnych parafii ormiańskokatolickich z dawnych Kresów Rzeczpospolitej”.

About the Creator:

Początki parafii ormiańskiej w Stanisławowie sięgają lat 60. XVII w., kiedy to Jędrzej Potocki przydzielił Ormianom przybywającym z Mołdawii i Węgier miejsce do osiedlania się we wschodniej części miasta, gdzie wzniesiono też pierwszy drewniany kościół. W celu zapewnienia dochodów, kościół otrzymał folwark, pola w Knihininie i młyn w Uhrynowie, a także dom z ogrodem z przeznaczeniem na plebanię. W 1666 r. probostwo otrzymał, wyświęcony przez arcybiskupa Mikołaja Torosowicza, ksiądz Grzegorz Balsamowicz, zwolennik unii Ormian z Rzymem. Po zajęciu Podola przez Turków i kapitulacji Kamieńca Podolskiego, do Stanisławowa napłynęli z tamtych stron licznie Ormianie, głównie kupcy, tak, że wkrótce gmina ormiańska otrzymała od Jędrzeja Potockiego przywilej, ustanawiający odrębny magistrat ormiański i urząd wójta, a także równe z Polakami prawa i swobody w zakresie ekonomicznym. Drewniany kościół został konsekrowany w 1700 r. 28 maja 1743 r. kamień węgielny pod budowę nowego murowanego kościoła parafialnego położył sam Józef Potocki, kasztelan krakowski i hetman wielki koronny. W kamieniu złożona była „szufladka z ołowiu”, a w niej relikwie Świętych Męczenników Deodata i Teodora oraz srebrna tablica z herbem Potockich i pamiątkową inskrypcją. Budowę nowego kościoła pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny zakończono w 1762 r. Wybudowany w stylu baroku włoskiego z dwiema owalnymi wieżami i kopułą w środku, posiadał 11 ołtarzy ufundowanych przede wszystkim przez zamożnych kupców ormiańskich. W ołtarzu głównym umieszczono Cudowny Obraz Matki Boskiej Łaskawej, którego szerzący się kult zapewne przyczynił się do decyzji o budowie nowej świątyni. Kościół ozdobiony freskami Jana Soleckiego, posiadał bogaty wystrój rzeźbiarski. Do końca XVIII w., kiedy to funkcję miejskiej nekropolii przejął cmentarz św. Józefa, wokół kościoła rozciągał się cmentarz ormiański. Parafian chowano także w krypcie kościelnej. Po pożarze w 1869 r., prace remontowe w świątyni ormiańskiej prowadzono właściwie aż do I wojny światowej, kiedy to kościół został ponownie zniszczony. Staraniem proboszcza ks. Franciszka Komusiewicza oraz komitetu obywatelskiego w latach 1920-1930 po raz kolejny odnowiono kościół, który od 1922 r. figurował w rejestrze zabytków. W 1937 r. prymas Polski, kardynał August Hlond, z udziałem duchowieństwa i wiernych wszystkich trzech obrządków oraz hierarchów Kościoła ormiańskiego z zagranicy, uczestniczył w koronacji Cudownego Obrazu, którego koronatorem był abp Józef Teodorowicz. Po II wojnie światowej, kościół został zamknięty i kolejno przekazywano go Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, Muzeum Historii Religii i Ateizmu, Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Kijowskiego. Część archiwum i biblioteki oraz wyposażenia dawnej świątyni ormiańskiej wraz z Cudownym Obrazem zostały po wojnie przywiezione w nowe granice Polski przez ostatniego proboszcza stanisławowskiego, ks. Kazimierza Filipiaka. Od 2006 r. znajdują się pod zarządem i opieką Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich. Według spisu z 1808 r., parafia ormiańskokatolicka w Stanisławowie liczyła 97 rodzin (434 osoby), zamieszkujące głównie na tzw. Przedmieściu Tyśmienickim. W latach 1822-1825 liczbę parafian oszacowano na 329 osób zamieszkałych w mieście oraz kilka rodzin w majątkach ziemskich na terenie parafii (Ottynia, Kamienna, Oleszów, Bratyszów). W następnych latach, na skutek asymilacji, licznych małżeństw międzyobrządkowych oraz rozproszenia Ormian na terenie Pokucia, liczba wiernych spadała. Przed II wojną światową liczbę parafian szacuje się na około 150 osób. Parafia stanowiła jednak zawsze prężny ośrodek duszpasterski, a za sprawą Cudownego Obrazu Matki Boskiej Łaskawej, także ośrodek kultu religijnego wszystkich obrządków katolickich. W 1849 r. powołano w Stanisławowie trzeci, po Lwowie i Kutach, dekanat archidiecezji ormiańskiej, do którego przyłączono parafie w Tyśmienicy i Łyścu. Głównym źródłem dochodów parafialnych były, oprócz ustanowionej w 1748 r. fundacji Józefa Potockiego, liczne fundacje i legaty ustanawiane przez wiernych, zabezpieczane w bankach i na dobrach ziemskich. Proboszczowie i administratorzy parafii w Stanisławowie: Grzegorz Balsamowicz, Krzysztof Szymon Zachnowicz (do 1704), Stefan Stefanowicz Roszka (1704-1739), Jakub Manugiewicz (1739-1774), Dominik Wartan de Bołoz Antoniewicz (1775-1795), Antoni Mikołaj de Bołoz Antoniewicz (1796-1815), Antoni Borkowski (1816-1837), Filip Haywaz (1837-1861), Izaak Mikołaj Isakowicz (1861-1882), Michał Romaszkan (1882-1915), Bronisław Limanowski (administrator 1915-1919), Franciszek Komusiewicz (1919-1936), Leon Isakowicz (1936-1944), Kazimierz Filipiak (1944-1946).

Border dates:

1690-1990

Classification:

Creator's name:

Dates:

1690-1990.

Former name:

Foreign language name:

Languages:

Availability:

Total archival files:

245

Total archival files processed:

245

Total archival files without records:

0

Total linear metres

0.0

Total linear metres processed

0.0

Total linear metres without records

0.0

Total archival files:

0

Total files:

0

Total size (in MB):

0.0

Total documents

0

Total cases

0

Total classes

0

Total archival files:

0.0

Total running meters :

0.0

Dates of non-archival documentation :