Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu, które funkcjonowało w latach 1950-1973 jest zespołem archiwalnym prostym. Ze względy na niepełne zachowanie akt nie udało się odtworzyć działalności wszystkich referatów. W oparciu o analizę zachowanej dokumentacji zespół podzielono na cztery serie: 1. Referat Ogólno-Administracyjny, 1950-1973, sygn. 1-64 - protokoły sesji MRN, realizacja uchwał MRN, spotkania radnych z wyborcami, akta komisji, Konwent seniorów, protokoły z posiedzeń Prezydium MRN, realizacja uchwał Prezydium MRN, plan gospodarczy. 2. Referat Finansowy, 1950-1972, sygn. 65-87 - budżety, plany finansowe, protokoły kontroli finansowo-budżetowe, rejestr przepisów prawnych. 3. Referat Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, 1961-1968, sygn. 88-93 - sprawozdania z działalności gospodarki komunalnej, protokoły kontroli, wyniki realizacji współzawodnictwa, 4. Referat Rolnictwa, 1967-1971, sygn. 94-96 – sprawozdania z realizacji obowiązkowych dostaw, protokoły kontroli dotyczące realizacji obowiązkowych dostaw.

Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu powstało i działało na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz. U. 1950 nr 14, poz. 130). Powyższa ustawa zlikwidowała istniejący w latach 1945-1950 dualizm polegający na współistnieniu administracyjnego aparatu rządowego w formie starostw oraz samorządowego reprezentowanego przez wydziały powiatowe, zarządy miejskie i gminne [1]. W myśl art. 6 ustawy z dnia 20 marca 1950 roku miejska rada narodowa kierowała na swoim terenie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną, zapewniała ochronę porządku publicznego i czuwała nad przestrzeganiem prawa. Do jej zadań należało m.in. wydawanie przepisów prawnych, wybieranie i odwoływanie prezydium rady narodowej oraz powoływanie komisji rady narodowej, uchwalanie terenowego planu gospodarczego i budżetu oraz sprawowanie nadzoru nad ich wykonaniem [2]. Uszczegółowienie zakresu działalności miejskich rad narodowych przyniosły dwie regulacje: ustawa z 25 stycznia 1958 roku o radach narodowych (Dz. U. 1958 nr 5, poz. 16) oraz obszerna nowelizacja z 28 czerwca 1963 roku (Dz. U. 1963 nr 29, poz. 172). Zgodnie z art. 21 ust. 3 ustawy z 25 stycznia 1958 roku do głównych zadań miejskich rad narodowych należały sprawy: „1. Miejskich elektrowni i gazowni, zakładów wodociągowych, kanalizacyjnych i oczyszczania miasta oraz przedsiębiorstw komunikacji miejskiej jak również budowy i utrzymania dróg, ulic, placów i mostów; 2. Zarządu budynków mieszkalnych, hoteli miejskich, gospodarki terenami; 3. Miejskich zakładów produkcyjnych i jednostek usługowych; 4. Zabezpieczenie właściwego pomieszczenia i obsługi gospodarczej szkół podstawowych oraz prowadzenie przedszkoli; 5. Teatrów, instytucji muzycznych, archiwów miejskich, domów kultury i świetlic, bibliotek powszechnych; 6. Lecznictwa otwartego, izb porodowych i punktów położniczych oraz żłobków” [3]. Rada narodowa obradowała na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu. Sesje odbywały się, co najmniej raz w miesiącu. Na każdej z nich wybierano przewodniczącego i sekretarza obrad. Miejska Rada Narodowa w Zgorzelcu w różnych okresach swojej działalności liczyła od 24 do 44 radnych, wybieranych w drodze wyborów na okresy kadencji trwającej 4 lata. W latach 1950-1973 było 6 kadencji [4]. Dla każdej z dziedzin swojej działalności miejska rada narodowa powoływała komisje stałe i doraźne pełniące funkcję nadzorczą, przygotowujące projekty uchwał i sprawujące kontrolę społeczną [5]. W pierwszym z zachowanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu Oddział w Bolesławcu protokole sesji z dnia 15 maja 1951 roku Miejska Rada Narodowa w Zgorzelcu uchwaliła składy osobowe poszczególnych komisji oraz powołano 6 komisji stałych: 1. Drogowa; 2. Finansowo-Budżetowa; 3. Oświaty i Kultury; 4. Zdrowia, Pracy i Pomocy Społecznej; 5. Urządzeń Osiedli; 6. Rolna (w 1952 roku Rolno-Leśna). [6] Wedle danych sumarycznych całościowych dla okresu 1950-1973 w pracach poszczególnych komisji brało udział od 4 do 11 osób. Liczba członków komisji w poszczególnych kadencjach nie była taka sama, na przykład w 1958 roku wynosiła 51, a w 1964 roku 63 osoby[7]. Zgodnie z art. 38 ustawy z dnia 25 stycznia 1958 roku o radach narodowych, rodzaje i skład liczbowy poszczególnych komisji uchwalała sama rada, kierując się wytycznymi Rady Państwa. Ustawa nie precyzowała ilości i nazw komisji, uzależniając to od miejscowych potrzeb. Na uroczystej sesji w dniu 13 lutego 1958 roku Przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu Stanisław Antoniszyn zaproponował powołanie 7 komisji: 1. Komisja Finansowo-Budżetowa; 2. Komisja Ochrony Porządku i Bezpieczeństwa Publicznego; 3. Komisja Budownictwa i Gospodarki Komunalnej; 4. Komisja Zaopatrzenia Ludności; 5. Komisja Oświaty i Kultury; 6. Komisja Zdrowia, Zatrudnienia i Pomocy Społecznej; 7. Komisja Rolnictwa i Leśnictwa [8]. Ponadto na podstawie ustawy z dnia 31 października 1957 r. Ordynacja wyborcza do rad narodowych (Dz. U. 1957 nr 55 poz. 270) w 1958 roku powołano również, jako ósmą; Komisję Mandatową. Obok komisji organem pomocniczym był Konwent (Rada) Seniorów, którego głównymi celami było usprawnienie toku prac Miejskiej Rady Narodowej i koordynacja pracy komisji. Zgodnie z dostępnymi materiałami archiwalnymi pierwsza sesja Rady Seniorów odbyła się w dniu 28.01.1960 roku, na której wybrano 10-osobowy skład. Stanowili go przewodniczący poszczególnych komisji Miejskiej Rady Narodowej, przewodniczący klubów radnych oraz stale urzędujący członkowie prezydium. Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej organem wykonawczym i zarządzającym rady narodowej było prezydium składające się z przewodniczącego, zastępcy, sekretarza i 3 członków. Na podstawie Uchwały Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 1950 r. Instrukcja nr 2 w sprawie składu, podziału pracy i trybu działania prezydiów rad narodowych. (M.P. 1950 nr 57 poz. 654) Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu na posiedzeniu w dniu 15 lipca 1950 r. dokonało podziału zakresu obowiązków: "Przewodniczący Prezydium Rady Narodowej sprawował nadzór i przeprowadzał kontrole nad przedsiębiorstwami i zakładami należącymi do prezydium rady oraz wykonywał czynności wymienione w § 16 uchwały. Wiceprzewodniczący prowadził Referat Gospodarki Komunalnej, zajmował się sprawami rolnymi oraz sprawował bezpośredni nadzór nad referatem spraw wojskowych, spraw socjalnych i kulturalnych oraz nad Zarządem Nieruchomości Miejskich. Sekretarz prowadził referat ogólno-organizacyjny, sprawował nadzór nad referatem finansowym oraz Pogotowiem Zawodowej Straży Pożarnej" [9]. W dniu 9 czerwca 1952 roku na posiedzeniu Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu zatwierdzono następujący podział pracy członków prezydium: 1. Przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej objął nadzór nad Referatem Wojskowym, Finansowym oraz Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej; 2. Zastępca Przewodniczącego nadzorował Referat Rolny, Urząd Stanu Cywilnego, Referat Pomocy Społecznej oraz Referat Karno-Administracyjny; 3. Sekretarz nadzorował Referat Ogólno-Administracyjny, komisje, oraz zajmował się sprawami personalnymi pracowników, skargami i zażaleniami [10]. Posiedzenia Prezydium Miejskiej Rady Narodowej odbywały się, co najmniej raz w tygodniu. Zadania rad narodowych realizowały wyspecjalizowane komórki organizacyjnej. W Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu były to Referaty. Na podstawie Uchwały Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 1950 r. Instrukcja nr 3 w sprawie tworzenia wydziałów i referatów rad narodowych. (M.P. 1950 nr 57 poz. 655) Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu na posiedzeniu w dniu 15 lipca 1950 r. uchwaliło utworzenie następujących referatów: 1. Ogólno-Administracyjny; 2. Finansowy; 3. Spraw Socjalnych i Kulturalnych; 4. Wojskowy; 5. Gospodarki Komunalnej, Mieszkaniowej i Spraw Rolnych [11]. Przy Prezydium działał również Urząd Stanu Cywilnego. Dnia 14 grudnia 1951 roku powołano nowy Referat Rolny. W roku 1958 zlikwidowano Referat Wojskowy oraz został powołany Referat Przemysłu i Handlu. Uchwałą nr 23/46/66 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu z dnia 19.12.1966 roku utworzono Referat Spraw Wewnętrznych. Taka struktura wydziałów przetrwała do grudnia 1973 roku [12]. Nadzór nad działalnością referatów sprawowała Miejska Rada Narodowa oraz właściwe resortowo wydziały Powiatowej Rady Narodowej w Zgorzelcu. W myśl art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 1958 roku o radach narodowych powołano Komitety Blokowe w celu umocnienia więzi między miejskim radami narodowymi a mieszkańcami oraz współpracy w zakresie zarządzania domami, poprawy warunków bytowych i kulturalnych mieszkańców oraz wzmacniania aktywności społecznej. W 1964 roku w Zgorzelcu było 10 Komitetów Blokowych o łącznej liczbie 127 osób[13]. Prezydium zarządzało także trzema przedsiębiorstwami: 1. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej; 2. Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych; 3. Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Jako jednostki budżetowe podległe występowały: 4 szkoły podstawowe i jedna wieczorowa dla pracujących, Ognisko Muzyczne, 3 żłobki (w tym 1 zakładowy), 6 przedszkoli (w tym jedno zakładowe finansowane przez Wydział Oświaty Prezydium Powiatowej Rady Narodowej) oraz Miejska Służba Drogowa [14]. W 1968 roku Uchwałą nr 55/120/68 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu włączono Miejską Służbę Drogową do Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej [15]. Likwidacja prezydiów miejskich rad narodowych nastąpiła 9 grudnia 1973 roku na mocy dwóch ustaw i rozporządzenia: 1. Ustawa z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie Konstytucji PRL; 2. Ustawa o zmianie ustawy o radach narodowych; 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 listopada 1973 roku w sprawie zasad organizacji urzędów terenowych organów administracji państwowej. (Wszystkie opublikowane w jednym Dzienniku Ustaw: Dz.U. 1973 nr 47, poz. 275, 276 i 280). Funkcję zlikwidowanych prezydiów miejskich rad narodowych przejęły urzędy miast. Rady narodowe pozostały nadal organami uchwałodawczymi. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu zostało zastąpione przez Urząd Miejski w Zgorzelcu, będący organem wykonawczym Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu. Przypisy: [1] Manifest PKWN z dnia 22 lipca 1944 r. wprowadzał terenowe rady narodowe: wojewódzkie, powiatowe i gminne, Dekretem z 21 sierpnia 1944 roku przywrócono wojewodów i starostów. Dekret PKWN z 23 listopada 1944 roku o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego przywracał organy wykonawcze samorządu – zarządy gminne, miejskie, wraz z wójtami, burmistrzami i prezydentami, oraz wydziały powiatowe. Na podstawie powyższych aktów prawnych doprowadzono do zaistnienia dualizmu władzy samorządowej i administracji. [2] Zakres i tryb działania rad narodowych określają art. 6-11 ustawy z dnia 20.03.1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, Dz. U. nr 14, poz. 130. [3] Ustawa z 25 stycznia 1958 roku o radach narodowych (Dz. U. 1958 nr 5, poz. 16.) [4] Pierwsze po wojnie wybory do rad narodowych w PRL odbyły się 5 grudnia 1954 roku. Kolejne wybory miały miejsce 2 lutego 1958 roku, 16 kwietnia 1961 roku, 30 maja 1965 roku i 1 czerwca 1969 roku. [5] Zob. Regulamin pracy stałych Komisji Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu zatwierdzony uchwało MRN nr 1/5/69 z dnia 14 czerwca 1969 roku APWrOB, PMRNwZc, sygn. 24 s. 1. [6] Sprawozdanie z działalności Rady, Komisji i Prezydium MRN za 1952 rok - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 3 s. 12. [7] Protokół nr I/58 z uroczystej sesji odbytej w dniu 13.02.1958 r. - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 8 s. 2 oraz Sprawozdanie z działalności Prezydium MRN w Zgorzelcu oraz wszystkich referatów za rok 1964 - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 13 s.210. [8] Protokół nr I/58 z uroczystej sesji odbytej w dniu 13.02.1958 r., op. cit., s. 1. [9] Uchwała nr 2/50 z dnia 15.07.1950 roku w sprawie podziału pracy między członkami Prezydium MRN - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 60 s.2. [10]Protokół nr XX/52 z posiedzeniem Prezydium MRN z dnia 09.06.1952 roku - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 44 s.24. [11] Uchwała nr 2/50 z dnia 15.07.1950 roku w sprawie podziału pracy między członkami Prezydium MRN - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 60 s.1. [12] Uchwała nr 74/151/73 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu z dnia 19.01.1973 roku w sprawie utworzenia organizacji wewnętrznej i zakresu działania Wydziałów Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zgorzelcu - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 19 s.209. [13] Sprawozdanie z działalności Prezydium MRN w Zgorzelcu oraz wszystkich referatów za rok 1964, op. cit., 212. [14] Ibidem, s.208. [15] Uchwała nr 55/120/68 PMRN w Zgorzelcu - APWrOB, PMRNwZc, sygn. 63 s.63.