Szczątek akt Szkoły Elemntarnej przy Kolegiacie w Łowiczu zawiera zestawienie dochodów i wydatków - etatów dla Szkoły na okres od stycznia 1848 do grudnia 1850 r. oraz protokół umowy nad projektem do etatu, podpisany przez prezydenta Łowicza Waleriana Grochowskiego, radnego Jerzego Sozańskiego, opiekuna ks. Bartłomieja Michałowskiego i obywateli: L. Pomykalskiego i F. Chojnackiego.

Szkoła Elementarna przy Kolegiacie w Łowiczu zorganizowana została w 1817 r. przez ówczesnego rektora Instytutu Nauczycielskiego w Łowiczu ks. Jana Siewieluńskiego. Jej poprzedniczką była szkoła parafialna przy kościele kolegiackim, będąca pod bezpośrednim zwierzchnictwem prałata prepozyta, a o istnieniu której mówią już źródła z XV w. Opiekunem Szkoły Elementarnej w XIX w. pozostawał nadal przedstawiciel kościoła, ale czuwał on już tylko nad realizacją programu nauczania i wychowania oraz wyborem nauczyciela. Sprawami organizacyjnym nauki w szkole zajmował się tzw. dozór szkolny, projektujący i zatwierdzający co dwa lata budżet szkoły. W skład dozoru wchodzili: prezydent miasta, przedstawiciel rady municypalnej (sekretarz), dwóch radnych (właścicieli nieruchomości) oraz ksiądz opiekun. Szkoła utrzymywana była sumptem kasy miejskiej i składek od mieszkańców na Towarzystwo Szkolne. Część dochodów stałych tworzyły też niewielkie wpłaty od Instytutu Alumnów w Łowiczu i dziesięcina ze wsi Zabostów Duży pod Łowiczem. Ogólna suma dochodów szkoły na okres dwóch lat nie przekraczała 500 rb. i musiała wystarczyć na pensje dla dwóch nauczycieli, stróża, wydatki związane z wynajmem lokalu mieszkalnego dla nauczycieli, zakupem materiałów piśmiennych, książek dla biednych uczniów oraz drewna na opał. Szkoła miała charakter powszechny i mogły w niej zdobywać naukę dzieci bez różnic stanowych i religijnych. Kształcili się w niej m.in. ubodzy wychowankowie Instytutu św. Leonarda, zwani bartoszkami, którzy kontynuowali następnie naukę w łowickiej Szkole Pijarskiej. W szkole dzieci uczyły się czytać i pisać (od 1819 r. obowiązywał w niej program według metody Bell-Lancastra), poznawały zasady wiary i dobre obyczaje. Program szkoły obejmował też naukę o zdrowiu, wiadomości o miarach i wagach oraz podstawy wiedzy o przyrodzie i rolnictwie. Dla dziewcząt przewidziana była nauka robót kobiecych. Siedzibą Szkoły Elementarnej był budynek dawnego Mons Pietatis (Góry Pobożnej), znajdujący się przy kościele kolegiackim na Rynku Starego Miasta. Jego budynek rozebrano po 1855 r. Według szacunkowych obliczeń w latach 1820-1848 do szkoły uczęszczało ok. 1000 dzieci. Sądząc po przekroju społecznym zbiorowości szkolnej, cieszyła się ona dużym uznaniem środowiska. Oprac. Marek Wojtylak

IZA - inwentarz skarbowy