I. Wydział Ogólny 1888-1915: sprawy obsady stanowisk w Łowiczu, oświetlenie ulic, spis miejscowości powiatu łowickiego (sygn. 1-7). II. Wydział Administracyjno-Ekonomiczny Referat Miejski 1879-1917: protokoły posiedzeń Zarządu, sprawy kwater i zaopatrzenia wojska, remonty dróg i mostów, sprawozdania kas bożniczych, zaopatrzenie szkół, wykazy nauczycieli, remonty i przebudowa domów, w tym budynków kościelnych (sygn. 8-115). Referat Finansowy 1883-1917: budżety i rozliczenia finansowe kasy miejskiej i kas bożniczych, sprawy podatków i opłat skarbowych, sprawy kredytów i odszkodowań za straty wojenne (sygn. 116-140). III. Wydział Wojskowo-Policyjny 1888-1915: ustanowienia i zwolnienia z nadzoru policyjnego, transporty więźniów, dowody osobiste, sprawy Straży Ziemskiej, zwolnienia ze służby wojskowej, prześladowania mariawitów, tajne nauczanie, sprawy polowań na terenach prywatnych, arkusze ewidencyjne stanu służby członków Zarządu (sygn. 141-173). Inne [1857] 1866-1915: rachunki i sprawozdania kasy miejskiej i kas bożniczych, tablice statystyczne ludności, sprawy podatkowe, zakwaterowanie i zaopatrzenie wojska i Straży Ziemskiej, pozwolenia na budowę, plany sytuacyjne budynków, budowa linii kolejowej Warszawa-Kalisz, akta osobowe pracowników Zarządu (sygn. 174-200); utrzymanie dróg, zaopatrzenie wojska, sprawy szkół w powiecie 1888-1898 (sygn. 201-207); projekt dzwonnicy przy cerkwi z 1902 r. i wiadomości o cerkwi z 1912 r. (sygn. 208-209); karta przebiegu służby byłego sędziego Antoniego Goszczyńskiego z 1909 r. (sygn. 210).

W latach sześćdziesiątych XIX wieku przystąpiono w Rosji do przeprowadzenia szeregu reform. Reformy te przypadły na okres, gdy w Królestwie Polskim po upadku powstania styczniowego carat przyśpieszył proces ograniczania i likwidacji odrębnych urzędów prawno-ustrojowych. Rozbudowano aparat administracyjny w celu sprawniejszego opanowania kraju. W roku 1866 powiększono ilość guberni z pięciu do dziesięciu, a mianowicie utworzono gubernie: warszawską, kaliską, piotrkowską, radomską, kielecką, lubelską, siedlecką, płocką, łomżyńską i suwalską. Zarząd guberni stanowili: gubernator, wicegubernator i tzw. rząd gubernialny. Gubernator był zwierzchnikiem guberni, przedstawicielem władzy rządowej na jej terenie, sprawującym ogólny nadzór nad całym aparatem administracyjnym w guberni. Część swych kompetencji wykonywał osobiście, a część we współdziałaniu z podległym mu kolegium, czyli tzw. rządem gubernialnym, złożonym z kierowników podporządkowanych mu działów administracji. Gubernie dzieliły się na powiaty. Na mocy postanowienia Komitetu Urządzającego z dnia 5/17 stycznia 1867 roku, liczbę powiatów zwiększono do 85, a w tym powiat łowicki z miastami: Łowiczem, Bielawami, Sobotą i Bolimowem oraz z następującymi gminami wiejskimi: Bąków, Dąbkowice, Jeziorko, Kompina, Lubianków, Łyszkowice i Nieborów. Po przemianowaniu w 1869 r. miast na osady na obszarze powiatu łowickiego postało dziewięć gmin wiejskich: Bielawy, Bąków z siedzibą w Zdunach, Bolimów, Dąbkowice z siedzibą w Jamnie, Jeziorko z siedzibą w Chąśnie, Kompina, Lubianków z siedzibą w Antoniewie, Łyszkowice i Nieborów. Na mocy ukazu z dnia 19/31 grudnia 1866 roku weszła w życie w dniu 1/13 stycznia 1867 roku ustawa o „Zarządzie Gubernialnym i Powiatowym w Królestwie Polskim”. Według artykułu 4 tej ustawy zarząd powiatem powierzono bezpośredniemu zwierzchnictwu gubernatora, naczelnikowi powiatu i zostającemu przy nim Urzędowi Powiatowemu. Urząd ten działał pod kierunkiem naczelnika powiatu i dwóch jego pomocników, lekarza, budowniczego i inżyniera powiatowego. Naczelnik powiatu czuwał nad należytym załatwianiem interesów, tak w Zarządzie, jak i w zostających pod jego władzą urzędach (art. 88) , nad ścisłym wykonywaniem praw, zapewnieniem porządku, bezpieczeństwa, nietykalności własności (art. 89). Wymienieni w art. 4 zastępcy naczelnika powiatu byli: jeden do wykonywania czynności administracyjnych, drugi natomiast do czynności policyjnych. Kolegium, czyli tzw. urzędowi powiatowemu podlegały następujące sprawy: przyjmowanie od cudzoziemców przysięgi na wierność poddaństwa, zażalenia osób prywatnych na nieprawną działalność urzędników, zatwierdzanie kosztorysów na budowy i remonty w miastach, udzielanie pozwoleń na wydawanie materiałów budowlanych, decyzje w sprawie rozbiórki zdewastowanych budynków, wymierzanie kar administracyjnych, pociąganie do odpowiedzialności prawnej winnych przekroczenia przepisów policji, sprawy lekarsko-weterynaryjne, ogniowe i ogólne. Przy Urzędzie Powiatowym powołano biuro, składające się z referatów i innych osób według etatów. Organizacja biura Urzędu Powiatowego na podstawie ustawy z dnia 1/13 stycznia 1867 roku wyglądała następująco : Biuro składało się z trzech oddziałów: I. Oddział Ogólny, którym kierował sekretarz Urzędu Powiatowego, II. Oddział Ekonomiczno-Administracyjny, na czele z pomocnikiem naczelnika do spraw administracyjnych, III. Oddział Wojskowo-Policyjny, pod kierunkiem pomocnika naczelnika do spraw policyjnych. Do kompetencji Oddziału Ogólnego należało załatwianie spraw dotyczących ogólnego zarządu, a mianowicie: ogłaszanie praw, odwoływanie, zwalnianie i pociąganie do odpowiedzialności urzędników, wydawanie decyzji w sprawach zmiany granic powiatu, przygotowywanie sprawozdań rocznych i opracowań statystycznych oraz załatwianie wszelkich spraw związanych z zarządem gminnym. W zakres czynności Oddziału Ekonomiczno-Administracyjnego wchodziły sprawy dotyczące administracji i gospodarki powiatu, a więc: przemysł, handel, rzemiosło, zarząd miejski i wymiar kar z tytułu administracji lasami miejskimi oraz sprawy ubezpieczeniowe i skarbowe. Kompetencji Oddziału Wojskowo-Policyjnego podlegały następujące sprawy: dostarczanie wojsku podwód i kwater, udzielanie pomocy materialnej dymisjonowanym wojskowym i ich rodzinom, prowadzenie ksiąg ludności, zarząd więzieniami i aresztami, sprawy lekarsko-policyjne, celne i graniczne. W dniu 19/31 grudnia 1866 r. ogłoszono ukaz o „Straży Ziemskiej w Królestwie Polskim”. W celu utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz dla sprawnego wykonywania rozporządzeń policyjnych w miastach i powiatach powołano oddzielne komendy policyjne pod nazwą „Straży Ziemskiej”, której zwierzchnikiem w powiecie był naczelnik powiatu. Każdy powiat dzielił się pod względem policyjnym na „uczastki”. W każdej „uczastce” znajdowała się komenda, składająca się z jednego starszego i kilku młodszych strażników. Likwidacja urzędu nastąpiła praktycznie z chwilą ewakuacji urzędników w wyniku ofensywy niemieckiej i zajęcia Łowicza w grudniu 1914 r. Oprac. Marek Wojtylak

IZA - inwentarz skarbowy