W końcu kwietnia 1951 r. uchwałą Prezydium Rządu, a następnie Zarządzeniem Ministra Szkół Wyższych i Nauki powołano do życia Państwowe Wydawnictwo Naukowe. W zarządzeniu napisano, że "przedmiotem działania przedsiębiorstwa jest działalność wydawnicza w zakresie potrzeb nauki i szkolnictwa wyższego". Pierwszy dyrektor PWN Tadeusz Zabłudowski (1951-1953) oraz jego następca Adam Bromberg (1953-1965) mieli pełne zaufanie ówczesnych władz i bliski z nimi kontakt. Mogli zatem w sferze programowej działać bardziej samodzielnie niż inni edytorzy. Potrafili zgromadzić wokół Wydawnictwa najwybitniejszych przedstawicieli polskiej nauki. Nawiązane po 1956 r. kontakty z zagranicznymi wydawnictwami pozwoliły PWN korzystać z osiągnięć nauki światowej, wydawać cenne dla postępu nauki polskiej tłumaczenia Możliwe stało się też wydawanie w koedycjach z największymi światowymi wydawnictwami naukowymi obcojęzycznych wersji prac polskich uczonych - niekiedy dziesiątków tytułów rocznie. Podręczniki akademickie i publikacje naukowe wydane w tym czasie przez PWN zostały wysoko ocenione przez polskie środowisko akademickie. W tej sytuacji powstały warunki do poszerzenia programu wydawniczego PWN o encyklopedie uniwersalne i tematyczne, leksykony encyklopedyczne. Już w latach pięćdziesiątych narodził się PWN-owski encyklopedyczny warsztat wydawniczy, tradycja najlepszych polskich encyklopedii, kontynuowana przez dzisiejszy Pion Encyklopedii PWN. Podjęcie wydawania największego Słownika języka polskiego w 11 tomach pod redakcją prof. Witolda Doroszewskiego zapoczątkowało serię normatywnych słowników języka polskiego, której tradycję z powodzeniem kontynuuje Pion Słowników PWN. Trwałe uznanie zyskały wielkie PWN-owskie słowniki języków klasycznych - łacińsko-polski pod redakcją prof. Mariana Plezi (1962- 1979) i grecko-polski pod redakcją prof. Zofii Abramowiczówny (1958-1966). W 1951 r. zrodziła się idea najsłynniejszej polskiej serii naukowej - Biblioteki Klasyków Filozofii (BKF), udostępniającej czytelnikowi polskiemu dorobek światowej myśli filozoficznej. W czasach stalinowskich w pracach nad nią-jako tłumacze i redaktorzy naukowi - brali udział najwybitniejsi polscy filozofowie, pozbawieni wówczas katedr uniwersyteckich. Do dzisiaj w serii tej wydano ponad 194 tomów. W 1965 r. nowym dyrektorem PWN został na dwa lata Karol Kuryluk (zmarł w 1967 r ). Odwołanie Adama Bromberga i narastające wokół PWN napięcie polityczne to zapowiedź głośnego roku 1968 - "afery encyklopedystów" i czystek w Wydawnictwie. Zwolniono wtedy kilkudziesięciu pracowników, a dla PWN nastały czasy wzmożonej kontroli cenzury Kolejni dyrektorzy PWN - Jerzy Wołczyk (1968-1971), Stanisław Puchała (1971-1980) i Rafał Łąkowski (1980-1990) - utrwalili się w pamięci jako aktywni kontrolerzy ideowej poprawności. Inwestycje w infrastrukturę Wydawnictwa okazały się chybione, zatrudnienie wzrosło do monstrualnych rozmiarów (około 850 pracowników). Jednak Wydawnictwo zachowało swoją pozycję na rynku książki naukowej, a lista wydanych w tym czasie książek zawiera sporo znaczących tytułów. Schyłek roku 1980 i cały rok 1981 był okresem dużej aktywności pracowników Wydawnictwa. W licznej organizacji zakładowej NSZZ "Solidarność" powstawały projekty unowocześnienia i usprawnienia struktury PWN (przeważnie o charakterze samorządowym), dokumentowano nadużycia i nonsensy cenzury, analizowano - we współpracy ze środowiskami nauki - dziedziny badań, których wyniki nie mogły się doczekać publikacji ze względów ideologiczno-propagandowych. Nie zniweczył tej aktywności całkowicie stan wojenny i jego następstwa. Znaczna grupa pracowników PWN brała udział w różnych formach podziemnego życia wydawniczego Zdobyte w tych latach doświadczenia i bank opublikowanych tekstów - był to kapitał wolnej myśli, który zaowocował w latach przełomu 1989/90 i później. Między innymi szybkie zrzucenie gorsetu cenzury przez PWN-owskie encyklopedie było możliwe w niemałej mierze dzięki temu, co wcześniej zdołano zgromadzić i wydać w drugim obiegu Podobnie było z publikacjami książkowymi z zakresu historii najnowszej. Po odwołaniu na wniosek Rady Pracowniczej dotychczasowego dyrektora, w kwietniu 1990 r. w konkursie na stanowisko Dyrektora Naczelnego wybrany został jednogłośnie Grzegorz Boguta. Na jego wniosek w maju tegoż roku Rada Pracownicza powołała na stanowisko Redaktora Naczelnego Jana Kofmana. Nastąpił okres szybkich zmian - konkursy na kierownicze stanowiska w PWN, restrukturyzacja wsparta analizą ekspertów zagranicznych, rozpoczęcie działalności w nowych obszarach wydawniczych. Rozszerzyły się też kontakty międzynarodowe PWN. Przełomowym wydarzeniem w 45-letniej historii Wydawnictwa była prywatyzacja i przekształcenie Państwowego Wydawnictwa Naukowego w Wydawnictwo Naukowe PWN spółka z o. o. (31.08.1991). Najpierw PWN został jednoosobową spółką skarbu państwa, potem - po długim okresie przygotowań i negocjacji - większościowe udziały w Wydawnictwie nabyła od Ministerstwa Przekształceń Własnościowych w 1992 r. międzynarodowa grupa inwestorów - Luxembourg Cambridge Holding Group (LCHG).