Księgi metrykalne gmin wyznania mojżeszowego z terenów tzw. "zabużańskich"

Sygnatura
1/300/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
18107

Zawartość:

Omawiany zespół tworzą księgi urodzonych, zaślubionych i zmarłych oraz zachowane w niewielkim stopniu indeksy osobowe. Indeksy te wszywano do ksiąg lub sporządzano oddzielnie. Księgi urodzonych zawierają wszelkie dane dotyczące narodzonego dziecka: imiona, daty oraz miejsca urodzenia i obrzezania lub nadania imienia, płeć, status, imiona i nazwiska rodziców, miejsce zamieszkania oraz nr domu, imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania rodziców matki dziecka (sporadycznie także rodziców ojca), a także informacje o zatrudnieniu i miejscu zamieszkania kumów lub świadków, obrzezujących, akuszerki oraz uwagi. Zwraca uwagę znaczna liczba dzieci „nieślubnych” zarejestrowanych w księgach. Dziecko uznawano za nieślubne i jako takie wpisywano do ksiąg, gdy jego rodzice zawarli jedyne tradycyjne małżeństwo rabinackie i nie zarejestrowali tego związku we właściwym urzędzie. Wówczas rubryka dotycząca ojca pozostawała niewypełniona. W księgach zaślubionych wpisywano imiona i nazwiska, miejsce urodzenia, zatrudnienie, miejsce zamieszkania, nr domu, wiek i stan narzeczonych oraz imiona, zatrudnienie i miejsce zamieszkania ich rodziców, datę i miejsce ślubu, miejsce zamieszkania rabina asystującego przy zaślubinach, a także miejsce zamieszkania świadków wraz z informacją o ich zatrudnieniu oraz uwagi. W księgach zmarłych zamieszczano szczegółowe dane odnoszące się do zmarłego (imię, nazwisko, stan, płeć, wiek, zatrudnienie, miejsce zamieszkania, informacje o rodzicach i współmałżonkach), daty i miejsca śmierci i pogrzebu, nr karty oględzin potwierdzonej przez zwierzchność i nazwisko oglądającego zwłoki, adnotację o chorobie i rodzaju śmierci oraz uwagi. Jak wspomniano wcześniej, w księgach występują także różnego rodzaju notatki będące z reguły urzędowymi zaświadczeniami dotyczącymi osoby, której akt urodzenia, ślubu czy zgonu figuruje w aktach. Szczególnie często pojawiają się informacje o późniejszym urzędowym zawarciu związku małżeńskiego przez rodziców i uznaniu ich dziecka za pochodzące z legalnego związku.

Dzieje twórcy:

W wyniku I rozbioru Polski Austria zajęła południową część województwa krakowskiego i sandomierskiego oraz województwo ruskie. Ziemie te, nazwane Królestwem Galicji i Lodomerii, znalazły się w zasięgu silnego oddziaływania polityki józefińskiej. Patent tolerancyjny z 1781 r. nie objął religii mojżeszowej. Jednocześnie, zgodnie z zasadami reformy józefińskiej, patentem cesarskim z 15 III 1782 r. proboszczowie katoliccy zostali urzędnikami stanu cywilnego również w stosunku do wyznań niechrześcijańskich. Ogólne normy dotyczące wpisów do ksiąg metrykalnych z 1784 r. stanowiły, że urzędowe księgi zawierające akty urodzeń, ślubów i zgonów będzie prowadził tylko proboszcz katolicki. Izraelickie księgi metrykalne sporządzane przez urzędników gminnych (rabinów) miały odtąd wyłącznie prywatny charakter. Zasadnicze zmiany norm prawnych dotyczących wyznania mojżeszowego wprowadził patent cesarski z 7 V 1789 r., który ustanowił na obszarze Galicji 141 gmin wyznaniowych zrzeszających zamieszkałą tam ludność żydowską oraz ustalił ogólne zasady organizacji gminy izraelickiej. Zostały one potwierdzone i rozszerzone 100 lat później, ustawą cesarską z 21 III 1890 r. Patent z 1789 r. pozwolił wyznawać religię mojżeszową bez żadnych przeszkód i przyznał synagogom takie same prawa, jakie posiadały kościoły katolickie. Prowadzenie metryk gminy żydowskiej powierzono rabinowi. Jednak dopiero rozporządzeniem z 10 VII 1868 r. postanowiono ostatecznie, że metryki te mają moc prawną i uchylono kontrolę ksiąg mojżeszowych przez księży katolickich. Zasada prowadzenia metryk przez rabina utrzymała się do 1875 r., a zniesiona została reskryptem C. K. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 15 III 1875 r., dotyczącym prowadzenia metryk izraelitów w Galicji, uzupełnionym dokładną instrukcją. Funkcję tę powierzono osobnym urzędnikom zatwierdzanym przez władze państwowe. Księgi metrykalne z okresu wcześniejszego zamknięto i przekazano do użytku służbowego nowym funkcjonariuszom. Kontrolę nad prowadzeniem metryk sprawowały odpowiednie władze administracyjne (starostwa). Gminy miały obowiązek przekazywania do starostwa, w obrębie którego leżały, jednego z dwóch egzemplarzy ksiąg, po zakończeniu wpisów w danym roku kalendarzowym. 2 IV 1891 r. na mocy rozporządzenia C. K. Ministerstwa Wyznań i Oświaty dokonany został ostateczny podział administracyjno-terytorialny galicyjskich gmin żydowskich. W Królestwie Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim funkcjonowały odtąd 252 izraelickie gminy wyznaniowe, z czego na terenach zwanych umownie „zabużańskimi” było ich około 160. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. ludność żydowska znalazła się w grupie mniejszości religijnych zamieszkujących w granicach II Rzeczypospolitej. Gminy izraelickie weszły w skład Żydowskiego Związku Religijnego, organizacji utworzonej 1 XI 1916 r. na obszarze byłego zaboru rosyjskiego. Dekret Naczelnika Państwa z 7 II 1919 r. zalegalizował istnienie tego związku, jednocześnie dostosowując jego strukturę do wymogów państwowości polskiej. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 14 X 1927 r. rozciągnęło moc obowiązującą tegoż dekretu na województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, łącząc Żydów, mieszkańców tych terenów z ludnością wyznania mojżeszowego z obszarów byłego zaboru rosyjskiego w jeden publicznoprawny związek religijny. Jednocześnie konstytucja marcowa z 1931 r. zagwarantowała gminom żydowskim zrzeszonym w związku prawo rządzenia się własnymi ustawami uznanymi przez państwo. Izraelickie księgi metrykalne uzyskały moc aktów stanu cywilnego, jednakże władze państwowe utrzymały prawo nadzoru nad działalnością rabinów, nakładając na żydowskie wspólnoty wyznaniowe obowiązek przesyłania do starostw powiatowych duplikatów metryk urodzonych, zaślubionych i zmarłych (rozporządzenie Prezydenta RP z 16 III 1928 r.). Taka organizacja utrzymała się aż do wybuchu II wojny światowej.

Daty skrajne:

1789-1943

Klasyfikacja:

urzędy stanu cywilnego i akta metrykalne

Nazwa twórcy:

Daty:

1789-1943.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

węgierski, ukraiński, rosyjski, polski, niemiecki, łaciński, jidysz, hebrajski

Dostępność:

Udostępniany częściowo

Ogółem jednostek archiwalnych:

4170

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

4170

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

140.45

Ogółem opracowanych metrów bieżących

140.45

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak inwentarz książkowy z indeksem geograficznym plus aneksy z indeksami geograficznymi do dopływów

Księgi przekazywane są z Urzędu Stanu Cywilnego m.st. Warszawy, III Wydział Rejestracji Stanu Cywilnego i Ksiąg Zabużańskich, Sekcja Ksiąg Zabużańskich, ul. ks. I. Kłopotowskiego 1/3, 03-718 Warszawa