Akta parafii wyznania rzymskokatolickiego z archidiecezji lwowskiej

Sygnatura
1/303/0
Liczba serii
2
Liczba skanów
0

Zawartość:

Przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych akta parafialne (sygn. 1-273, 284-326) są to zarówno tzw. generalia (zachowane w niewielkiej liczbie) jak i specjalia. Zaledwie kilka parafii posiada dokumentację bardziej zróżnicowaną tematycznie i chronologicznie (Fehlbach, Felicienthal, Sidorów, Tarnopol). Do grupy generaliów zaliczyć można księgi przywilejów, protokoły wizytacji, inwentarze kościelne, wykazy dokumentów w postaci rejestrów lub sumariuszy. W omawianym zespole zachowała się najstarsza księga praw i najważniejszych przywilejów z parafii Ostrów spisanych w Trybunale Generalnym Królestwa w Lublinie i podczas roków sądowych ziemskich w Bełzie w latach 1601-1685 (nr 146), sumariusz dokumentów parafii w Tadaniach (nr 185), „konsygnacja” dokumentów parafii w Starymsiole (nr 172); także zarządzenia i spostrzeżenia powizytacyjne z parafii Bruckenthal z lat 1935-1938 (nr 16). Zachowane inwentarze niektórych parafii są precyzyjnym zestawieniem ich stanu posiadania; inwentarz zakładano odrębnie dla każdego przeprowadzonego spisu (nr 11) lub prowadzono zapiski w jednej księdze w ciągu kilkudziesięciu lat (nr 10). Przykładem inwentarza kościelnego, beneficjalnego i fundacyjnego jest inwentarz parafii w Bruckenthalu z 1935 r. (nr 11); najstarszy zachowany inwentarz kościelny i beneficjalny to inwentarz parafii w Tadaniach z 1847 r. z późniejszymi dopiskami (nr 184). Specjalia w aktach parafialnych to m. in.: rejestr kazań wygłoszonych w kościele parafialnym w Rawie Ruskiej w latach 1821, 1826-1837 (nr 160), rejestr mszy świętych fundacyjnych w parafii Fehlbach z lat 1922-1943 (nr 30), wykaz fundacji pobożnych przy kościele parafialnym w Bruckenthalu z początku XX w. (nr 12), kronika parafialna (księga pamiątkowa – liber memorabilium) tejże parafii z lat 1859-1938, stanowiąca chronologiczny zapis najważniejszych wydarzeń w życiu parafii, zawierająca także odtworzoną historię kościoła, wykaz proboszczów, zdjęcia kościoła i parafian, wykaz parafian znajdujących się na wojnie (z okresu I wojny światowej) itp. (nr 15). Ponadto: wykaz imienny kapłanów wizytujących parafię w Winnikach i wykonujących posługi religijne w latach 1816-1879 (nr 242), księgi bractw działających przy parafiach (Bractwa Różańca Świętego Najświętszej Marii Panny przy kościele w Bruckenthalu, nr 13, Bractwa Żywego Różańca przy parafii w Felicienthalu, nr 63), zawierające teksty statutów bractwa (nr 13), spisy imienne członków. W znacznej liczbie zachowały się księgi chorych (liber infirmorum), opatrzonych sakramentami (nr, 20, 26, 29, 148), podobnie księgi bierzmowanych podczas wizyt kanonicznych w parafiach (nr 76, 132, 152). W omawianym zespole znajduje się stosunkowo dużo (praktycznie dla każdej parafii) ksiąg ewidencyjnych parafian tzw. status animarum, pochodzących z XIX i XX w.. Są to spisy rodzin zamieszkałych na terenie danej parafii, sporządzone w określonym roku kalendarzowym i następnie uzupełniane w latach kolejnych (nie wszystkie księgi posiadają datację). Na ogół prowadzono jedną księgę wspólną dla całej parafii z zachowaniem podziału na wsie; często jednak (szczególnie w dużych parafiach) sporządzano spisy rodzin odrębnie dla każdej wsi parafialnej (np. status animarum z parafii Kołomyja, nr 87-106). Spisy sporządzone są w układzie adresowym, wg numerów domów. Prowadzono także księgi służące ewidencji katolików i wyznawców innej religii (parafia Tarnopol – spis imienny ludności zamieszkałej w obrębie miasta, nr 231) oraz spisy osób, które przyjęły wiarę rzymskokatolicką (liber extraneorum z parafii Sidorów, nr 166). Znaczna liczba zachowanych protokołów czynności (ksiąg czynności) – pochodzi głownie z XX w. Pełniły one rolę dziennika kancelaryjnego, mając formę rejestracji korespondencji wchodzącej i wychodzącej, a zarazem kroniki parafialnej, zawierając wiadomości o innych czynnościach wykonywanych przez proboszcza. Najliczniej w omawianym zespole występują księgi zapowiedzi (liber bannorum) oraz protokoły przedślubne (parafia Tarnopol, protokoły z lat 1863-1939, nr 192-221, parafia Zimna Woda, protokoły z lat 1871-1939, nr 249-269; ponadto parafie: Machliniec, Felicienthal). Protokoły (egzaminy) przedślubne sporządzane były z nowożeńcami, którzy obowiązani byli dostarczyć wszelkie, niezbędne do zawarcia małżeństwa dokumenty. Stąd ogromna ilość załączników występujących w tych aktach. Są to świadectwa chrztów, urodzin, zgonów i zapowiedzi, świadectwa moralności, korespondencja z urzędami kościelnymi i świeckimi, zezwolenia sądowe na zawarcie małżeństwa, zezwolenia opiekunów, poświadczenia pełnoletności, zaświadczenia z jednostek wojskowych, dyspensy itp. Protokoły sporządzane były z reguły na drukowanych formularzach, choć najstarsze z nich spisywano odręcznie. Księgi zakładane w parafiach w celu prowadzenia określonego rodzaju wpisów, służyły także innym zapiskom. Status animarum ze Storożyńca zawiera także informacje o działalności parafii w okresie I wojny światowej (nr 173), w księdze z parafii Śniatyń znajdują się jednocześnie wykazy parafian oraz rozporządzenia konsystorskie (nr 177); podobnie katalog parafian w parafii Kałusz to (po obrocie) księga ochrzczonych w tej parafii w latach 1776-1786, zawierająca również inne notatki (m. in. powinności Bractwa Miłosierdzia Instituti Pauperum itp.). Osobną grupę akt stanowią akta diecezjalne (sygn. 274-283). Jest to: korespondencja Urzędu Dziekańskiego w Złoczowie z Kurią Metropolitalną we Lwowie z lat 20. XX w. (nr 275), protokół czynności Tarnopolskiego Urzędu Dziekańskiego z lat 1903-1939 (nr 274), spis kapłanów z archidiecezji lwowskiej (1740-1859, nr 277), a przede wszystkim księgi rozporządzeń władz duchownych i świeckich. Do prowadzenia ksiąg zawierających odpisy przepisywanych dosłownie wszystkich rodzajów rozporządzeń, publikowanych w parafiach, zobowiązane były konsystorze biskupie oraz urzędy parafialne. Protokolarze te były kontrolowane przez władze świeckie i duchowne podczas wizytacji. W 2015 roku do zespołu włączono 34 jednostki aktowe z parafii Zabłotów przekazane przez Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim.

Dzieje twórcy:

Przedmiotem inwentarza są akta urzędów parafialnych funkcjonujących w granicach archidiecezji lwowskiej, której początki sięgają XIV w. W dniu 13 II 1375 r. papież Grzegorz XI w bulli Debitum pastoralis ofiicii zatwierdził metropolię łacińską w Haliczu; podporządkowano jej biskupstwa w Przemyślu, Chełmie, Włodzimierzu (później Łucku), Kamieńcu i Kijowie. Równocześnie rozpoczęły się starania o przeniesienie stolicy arcybiskupstwa do Lwowa. W 1412 r. antypapież Jan XXIII wystawił akt ustanawiający Lwów stolicą metropolii. Kościół parafialny lwowski stał się katedrą metropolitalną. Arcybiskupstwu lwowskiemu podporządkowane zostały wszystkie biskupstwa łacińskie istniejące na Rusi (przemyskie, łuckie, kamienieckie, kijowskie i chełmskie. W I poł. XV w. przeprowadzona została kodyfikacja prawa kościelnego, stanowiąca podsumowanie całego dotychczasowego ustawodawstwa partykularnego Kościoła polskiego. Diecezje metropolii lwowskiej pod koniec XVI stulecia podzielone zostały na dekanaty, grupujące kilka lub kilkanaście parafii. W archidiecezji lwowskiej dokonał tego w 1593 r. arcybiskup Jan Dymitr Solikowski. Około 1650 r. w archidiecezji lwowskiej było 7 dekanatów i 125 parafii. Kolejna reorganizacja Kościoła na omawianym terenie nastąpiła dopiero w końcu XVIII w. W 1765 r. staraniem arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego archidiecezja lwowska podzielona została na 3 archidiakonaty. W tym samym roku zwiększono również liczbę dekanatów z 7 do 12. W 1772 r. w archidiecezji lwowskiej były 3 archidiakonaty i 12 dekanatów oraz 150 parafii. Większe zmiany w organizacji kościoła rzymskokatolickiego wprowadził dopiero I rozbiór Polski. Archidiecezja lwowska znalazła się w granicach Austrii. W 1782 r. cesarz Józef II podejmując politykę separacyjną w stosunku do podzielonych granicami zaborczymi diecezji polskich, wcielił do archidiecezji lwowskiej cząstki diecezji łuckiej (10 parafii) i kamienieckiej (10 parafii). Zabiegi i plany zmierzające do zmiany struktury organizacyjnej diecezji polskich i dostosowanie ich do szczątkowego charakteru państwa polskiego przekreśliła całkowita utrata niepodległości w 1795 r. Podjęte po upadku państwa polskiego decyzje związane z działalnością Kościoła rzymskokatolickiego realizowały państwa zaborcze. Po trzecim rozbiorze Austria włączyła do archidiecezji lwowskiej 47 parafii oderwanych od diecezji łuckiej. Jednocześnie granice kościelne diecezji zostały dostosowane do granic podziału administracji cywilnej, czyli cyrkułów, co wiązało się z koniecznością zmian terytorialnych w obrębie archidiecezji. W 1808 r. archidiecezja lwowska obejmowała 9 okręgów politycznych (Lwów, Brzeżany, Złoczów, Żółkiew, Stanisławów, Tarnopol, Tarnopol, Stryj, Zaleszczyki i Czerniowce), 16 dekanatów i 207 parafii. Cyrkuły podlegały władzy tzw. gubernium we Lwowie. Po roku 1780 zreorganizowano również kurię biskupią i konsystorz generalny, które połączone zostały w jeden urząd consistorium generale pod przewodnictwem biskupa ordynariusza. We Lwowie jako stolicy metropolii funkcjonował konsystorz metropolitalny (Consistorium Metropolitanum Leopoliense) i sąd metropolitalny. W latach 1784-1807 przeprowadzono reorganizację sieci dekanalnej i dostosowano ją do granic administracji państwowej. Przeprowadzono również na wielką skalę także tzw. józefińską regulację parafii, której celem było tworzenie nowych parafii rzymskokatolickich a ograniczenie liczby greckokatolickich placówek duszpasterskich. Proboszczowie parafii na terenie zaboru austriackiego stali się urzędnikami stanu cywilnego. Po 1815 r. pod względem kościelnym w granicach zaboru austriackiego pozostała w cała archidiecezja lwowska, do której włączono następnie 34 parafie z okręgu tarnopolskiego oraz - decyzją papieża Piusa VII - 17 parafii w rejonie Jazłowca i Czerwonogrodu z diecezji kamienieckiej (1819 r.). Dekretem cesarza Franciszka I z 13 II 1817 r. metropolita lwowski rzymskokatolicki mianowany został prymasem „Galicji i Lodomerii”. W okresie XIX wieku w organizacji terytorialnej archidiecezji lwowskiej zachodziły stałe zmiany, co związane było z przeobrażeniami politycznymi, tworzeniem nowych struktur kościelnych i likwidowaniem już istniejących. W 1809 r. w archidiecezji lwowskiej było 9 okręgów politycznych, 16 dekanatów, 207 parafii; po 1815 r. archidiecezja obejmowała 10 okręgów politycznych, 15 dekanatów i 220 placówek duszpasterskich, w 1834 r. – 10 okręgów politycznych, 15 dekanatów i 218 parafii. W połowie XIX w. polityka władz oparta na dotychczasowym systemie uległa ostatecznemu załamaniu. Dekret cesarza Franciszka Józefa z 18 IV 1850 r. zniósł józefinizm jako system obowiązujący, a w 1855 r. podpisany został konkordat między cesarstwem a Stolicą Apostolską. Kilka lat później konkordat został zerwany, jednak polityka cesarstwa wobec Kościoła i Stolicy Apostolskiej uległa znacznemu złagodzeniu. We wszystkich diecezjach rozwinęły się urzędy centralne. Obok kapituły katedralnej i seminarium duchownego zasadniczą rolę odgrywał nadal konsystorz. Zmianom ulegała nadal organizacja terytorialna archidiecezji. W 1875 r. w archidiecezji było 25 dekanatów i około 300 parafii; tuż przed wybuchem I wojny światowej w 1914 r. liczba dekanatów w archidiecezji wynosiła 29; funkcjonowało na jej terenie około 400 placówek duszpasterskich. Po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, ustalone ostatecznie w latach 1919-1923 granice polityczne odrodzonego państwa nie pokrywały się z granicami polskich diecezji. W skład Rzeczypospolitej weszła archidiecezja lwowska bez Bukowiny. 10 II 1925 r. podpisany został konkordat z Watykanem, na podstawie którego usankcjonowano podział terytorialny Kościoła w Polsce. Wśród pięciu prowincji kościelnych znalazła się także metropolia lwowska z arcybiskupstwem lwowskim. Na czele prowincji lwowskiej archidiecezji stał metropolita - arcybiskup lwowski. Każda z diecezji otrzymała ponadto swojego sufragana. W związku z wprowadzeniem nowego kodeksu prawa kanonicznego nastąpiły niewielkie zmiany w strukturze kurii biskupiej. Zanikła instytucja: konsystorza generalnego. W okresie międzywojennym, w archidiecezji lwowskiej, podobnie jak w innych diecezjach znacznie zwiększyła się liczba dekanatów i parafii; rozległe terytorialnie placówki duszpasterskie dzielone były na mniejsze. W 1926 r. na terenie archidiecezji działało 372 parafie; w 1938 r. – 412 parafii. Niezmienna pozostawała liczba dekanatów – 27. Odradzającą się strukturę Kościoła rzymskokatolickiego przerwał wybuch II wojny światowej. 17 IX 1939 r. W granicach ZSRR znalazły się parafie wchodzące w skład arcybiskupstwa lwowskiego oraz diecezje metropolii lwowskiej. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej tereny województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego znalazły się pod okupacją niemiecką. Na obszarze tym zorganizowano tzw. Dystrykt Galicja, przyłączony następnie do Generalnej Guberni. Po zakończeniu wojny w 1945 r. nastąpiły poważne zmiany w zakresie organizacji kościoła rzymskokatolickiego w Polsce, co wiązało się ze zmianami granic państwa. Poza granicami kraju znalazła się znaczna część metropolii lwowskiej wraz ze stolicą – Lwowem. Na terytorium Polski pozostało jedynie 27 parafii archidiecezji lwowskiej, dla których utworzono administrację apostolską z siedzibą w Lubaczowie. W przeciągu wieków parafia – najmniejsza i podstawowa część składowa organizacji kościelnej – spełniała istotną rolę, zabezpieczając wszelkie potrzeby religijne wiernych. Prawo kościelne okresu staropolskiego, a zwłaszcza wytyczne Soboru trydenckiego nie określały precyzyjnie warunków potrzebnych do utworzenia nowych parafii. Nowe parafie miały być tworzone tam gdzie wymagały tego czynniki geograficzne (duża odległość), nawet wbrew woli proboszczów dotychczasowych placówek. Pierwsze wytyczne w tym zakresie pojawiły się dopiero w XVIII-XIX w. Dekret Kongregacji Soboru z 1894 r. poparł rozbudowę sieci parafialnej i określił jej struktury: podstawowym warunkiem tworzenia nowych placówek była odległość (ok. 2 km od świątyni) oraz większa liczba parafian. W diecezjach wschodnich granice parafii oraz ich liczba ulegały ciągłym zamianom. Parafie obejmowały całe miasta lub wsie. Większe miasta dzieliły się na kilka lub kilkanaście parafii ściśle odgraniczonych ulicami i placami. Każda parafia posiadała jeden kościół parafialny, w którym proboszcz spełniał posługi duszpasterskie. Sieć placówek duszpasterskich w archidiecezji lwowskiej znacznie wzrosła w II poł. XIX w. za rządów kolejnych arcybiskupów: Łukasza Baranieckiego oraz Seweryna Tytusa Morawskiego i osiągnęła apogeum w okresie sprawowania tego urzędu przez Józefa Bilczewskiego (1901-1924). Wpłynął na to fakt, iż w poł. XIX w. sieć parafialna w archidiecezji była wciąż niedostateczna; na 1 parafię przypadało ok. 223 km kwadratowych i przeszło 2 tysiące katolików obrządku łacińskiego, którzy w tych warunkach coraz częściej korzystali z funkcji sakralnych parafii greckokatolickiej znajdującej się w miejscu zamieszkania. Budziło to niepokój władz kościelnych, a konkordia zawarta w 1863 r. przez episkopaty Kościoła rzymskokatolickiego i Cerkwi greckokatolickiej, regulująca funkcje sakralne i duszpasterskie księży obu wyznań w stosunku do parafian nie rozwiązała problemu. W okresie dwudziestolecia międzywojennego dał się zauważyć znaczny wzrost liczby parafii; dzielono parafie rozległe terytorialnie i bardzo liczne, powoływano nowe placówki duszpasterskie. Duży przyrost parafii spowodowany był również rewindykacjami kościołów, zabranych przez władze zaborcze. Praca duszpasterska w odrodzonej Polsce stała się bardziej intensywna i dążyła do coraz wyższego poziomu. Duchowieństwo parafialne oddziaływało na wiernych poprzez nabożeństwa, udzielanie sakramentów, kaznodziejstwo, naukę religii w szkołach, katechizację pozaszkolną, rekolekcje i pielgrzymki. Przy parafiach wzmogły działalność bractwa kościelne i stowarzyszenia religijne. Przez cały okres istnienia przy kościołach parafialnych funkcjonowały kancelarie, których zadaniem było koordynowanie różnorodnej działalności parafii, gromadzenie wszelkiej dokumentacji wytworzonej przez jej administratorów, prowadzenie i zabezpieczenie ksiąg metrykalnych, korespondowanie z władzami duchownymi i świeckimi, sporządzanie protokołów czynności urzędu parafialnego oraz protokołów przedślubnych. Kancelarie parafialne prowadziły także rzeczowe księgi spisów (tzw. raptularze), gdzie notowano w układzie chronologicznym chrzty, śluby, zgony w bardzo uproszczonej formie (data roczna i nazwiska). Istniały także księgi rodzin w parafii (status animarum) sporządzane w układzie: alfabetycznym (według nazwisk), terytorialnym (według miast i wsi) oraz chronologicznym (według pierwszego wpisu dotyczącego danej rodziny). Dokumentacja gromadzona przez parafie sięgała niejednokrotnie początków ich istnienia, oczywiście w różnych okresach dziejów kancelarie parafialne były bardziej lub mniej rozwinięte. Od XIX w. w urzędach parafialnych w Polsce zaczął obowiązywać system kancelaryjny oparty na „protokole czynności” zwanym też „księgą czynności”. W 1912 r. ks. A. Jongan ustalił klasyfikację akt parafialnych według ich treści, podając 10 haseł kwalifikacyjnych.: 1. Lokal i jego umeblowanie; 2. Akta i księgi metryk kościelnych; 3. Dokumentacja i księgi ogólne parafii i kościoła; 4. Akt korespondencji; 5. Listy pasterskie; 6. Akt personalne; 7. Duszpasterstwo ogólne; 8. Duszpasterstwo specjalne; 9. Rachunkowość i kasa; 10. Inne. W ramach tych podstawowych grup rzeczowych układ akt miał być numeryczny bez dalszego podziału rzeczowego według ustalonych klas. Początkowo nie było ścisłego podziału między kancelarią i archiwum parafialnym. W dwudziestoleciu międzywojennym, zgodnie z art. XIV konkordatu zawartego w 1926 r. między Polską a Watykanem, ustanowiono diecezjalne komisje mieszane do ochrony zabytków ruchomych łącznie z archiwaliami. W myśl nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego opartego na postanowieniach konstytucji papieża Benedykta XIII z 1727 r. za najważniejsze uznano archiwum kurii biskupiej; ponadto archiwa kapituł katedralnych, kolegiat, parafii, bractw i zakładów pobożnych, którym polecono sporządzenie inwentarza lub katalogu zbiorów w dwóch egzemplarzach, z których jeden miał pozostać na miejscu, drugi zaś miał być złożony w archiwum biskupim. Plebani otaczać mieli szczególną uwagą archiwalia, podlegające kontroli podczas wizytacji. Panowało jednak powszechne przekonanie, że archiwa parafialne powinny zostać skoncentrowane w archiwach diecezjalnych.

Daty skrajne:

1601-1685, 1740-1951

Klasyfikacja:

instytucje wyznaniowe

Nazwa twórcy:

Daty:

1601-1685, 1740-1951.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

węgierski, ukraiński, słoweński, słowacki, rumuński, rosyjski, portugalski, polski, niemiecki, łaciński, hiszpański, francuski, duński, czeski, chorwacki, bośniacki, angielski

Dostępność:

Udostępniany częściowo

Ogółem jednostek archiwalnych:

326

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

326

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

9.06

Ogółem opracowanych metrów bieżących

9.06

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak ze wstępem i indeksem geograficznym

stan zachowania nie do ustalenia, zespół nie jest zmikrofilmowany; w 2022 r. zespół został zdigitalizowany; udostępnianie jednostek jedynie w postaci skanów