Materiały do herbarza Emiliana Szeligi Żernickiego

Sygnatura
1/496/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
0

Zawartość:

Po opracowaniu zespół liczy 373 j.a. Wśród nich aż w 372 jednostkach są fiszki wykonane przez Żernickiego. W ostatniej jednostce zespołu (sygn. 373) znajdują „relikty dawnego uporządkowania”. Wynika z nich, że pierwotnie Żernicki przechowywał fiszki w teczkach wiązanych z trzech stron czarną tasiemką i z wierzchu oklejonych brązowym marmurkiem o formacie: 230x190x70 mm, z zakładką u dołu o wysokości 150 mm. Zachowały się dwie teczki do fiszek z sylabami: „Raw[…] – Romir[…]” i „Stam[…]” oraz jedna obwoluta teczki osobowej: „XXXIV. Korporal Johann Baczyński” (kapral Jan Baczyński) – tekturowe bifolium o formacie: 355x230 mm. Fiszki miały ujednolicony rozmiar: 145x210 mm. Jest to maksymalny format fiszki, na którą często doklejano informacje na mniejszych skrawkach papieru. Między tymi standardowymi fiszkami często występują notatki na fiszkach o mniejszych formatach. Niekiedy są to wręcz skrawki papieru. Papier użyty do fiszek jest różnego rodzaju, często jest to makulatura (niezadrukowane skrawki papieru), co potwierdza tezę, że baza danych Emiliana Żernickiego była tworzona latami. Jest to zaledwie fragment materiału jakim dysponował Żernicki, gdyż zachowały się tylko fiszki na litery: A (sygn. 1-22) 22 j.a., B (sygn. 23-189) 167 j.a., C (sygn. 190-205) 16 j.a., G (sygn. 206-254) 49 j.a., J (sygn. 255-310) 56 j.a., K (sygn. 311-343) 33 j.a., M (sygn. 344) 1 j.a., N (sygn. 345) 1 j.a., S (sygn. 346-371) 26 j.a. i Ś (sygn. 372) 1 j.a. Brakuje natomiast fiszek na litery: D, E, F, H, I, L, Ł, O, P, R, T, U, W, X, Y, Z, Ż i Ź, przy czym fiszki na litery: M, N i Ś to zaledwie szczątki tego, co z pewnością było pierwotnie wytworzone. Nawet w zachowanych fiszkach, sporządzonych do konkretnych liter, brakuje części nazwisk. Z powyższego wynika, że jest to mały fragment dokumentacji do publikacji naukowych Emiliana Żernickiego. Był to najprawdopodobniej efekt zamoknięcia spuścizny genealoga i heraldyka spowodowanego złym przechowywaniem materiałów. Ślady tego zawilgocenia widać na większości fiszek na litery: A, B, G, K i M, a w szczególności przy sygnaturach: 1-3, 22-23, 25-31, 34-39, 42, 44-45, 47-51, 56-68, 71, 73-85, 87, 89-94, 116, 123-127, 132-133, 143-151, 163, 170, 177-179, 194, 202, 227-232, 252, 254-255, 280, 301, 303, 308-314, 319-320, 322-324, 326, 328, 331, 334-338 i 344. Niektóre z wymienionych sygnatur, na przykład: 1, 62 i 92-93, wręcz nie nadają się do odczytania, gdyż nie tylko zamokły, ale jeszcze zostały zabarwione przez czarny papier z teczek, w których były przechowywane. Notatka służbowa z przekazania materiałów do AGAD wspomina też o nadpalonych i zupełnie zwęglonych, które się nie zachowały. W zespole zachowały się też materiały innego rodzaju: idealnie odciśnięta pieczęć sygnetowa z herbem Pomian, trzy odciski pieczęci rodzin spokrewnionych z Bergami i odcisk pieczęci w laku Borzestowskich h. Borzestowski oraz druk dotyczący rodziny Abramowicz i wycinek z druku opisującym świadectwo szlachectwa Jana i Jakuba Abstshagen z 15 IV 1527 r. Fiszki w kartotece są w języku niemieckim, z wyjątkiem sygn. 272, gdzie znajduje się brudnopis listu Żernickiego do Jarnowskiego w języku polskim. Zespół zwiera 8616 stron numerowanych wypisów i notatek sporządzonych przez Żernickiego oraz kierowaną do niego korespondencję. Paginacja nie uwzględnia faktu, że na dużej części fiszek są doklejane mniejszego formatu skrawki papieru z dodatkowymi informacjami, często po kilka na jednej stronie. W omawianym materiale najlepiej udokumentowane są rodziny Bojanowskich h. Junosza, Bronikowskich h. Osęka, Jaraczewskich h. Zaremba, Jordanów h. Trąby, Kalau vom Hofe oraz Stadnickich h. Szreniawa. Najciekawsze z punku widzenia współczesnych genealogów są jednostki, w których do fiszek dołączono korespondencję rodzin korygującą informacje z opracowań Żernickiego wydanych drukiem. Są to materiały dotyczące: Abramowskich h. Pomian (sygn. 2), Baehrów (sygn. 27), Baranowskich h. Ostoja (sygn. 37), Bąkowskich h. Ryś i Bąkowskich bez określonego herbu (sygn. 52), Bergów (sygn. 63), Bieniażewskich h. Gryf (sygn. 86), Bojanowskich (sygn. 93), Boldeskulów (sygn. 95), Borkowskich (sygn. 106), Borowskich (sygn. 109), Boryczewskich (sygn. 112), Borzestowskich – z przydomkiem Socha (sygn. 115), Braunschweigów (sygn. 129), Bremerów (sygn. 130), Brochwiczów (sygn. 133), Brodnickich (sygn. 134), Brudzewskich h. Nowina (sygn. 144), Brzeskich h. Oksza (sygn. 150), Brzostowiczów h. Wąż (sygn. 154), Bussów (sygn. 177), Grabowskich h. Jastrzębiec (sygn. 212), Grabskich (sygn. 213), Graefów (sygn. 214), Graevów (sygn. 215), Gromadzińskich h. Łodzia i Rola oraz Gromadziński bez określonego herbu (sygn. 227), Grudzińskich h. Grzymała (sygn. 233), Grumbków (sygn. 234), Gruszczyńskich vel von Rosenbergów-Gruszczyńskich (sygn. 235), Jagodzińskich (sygn. 257), Jakobsonów h. Jedlina (sygn. 258), Janeckich (vel Janetzkych) h. Rola (sygn. 264), Januszkiewiczów h. Lubicz (sygn. 269), Jastrzębskich h. Jastrzębiec (sygn. 282), Jerzykowskich h. Ostoja (sygn. 294), Joedenów (sygn. 301), Kalinowskich h. Kalinowa (sygn. 316), Kalkszteinów h. Kos (sygn. 318), Kamockich (sygn. 324), Kantrzyńskich vel Kętrzyńskich (sygn. 327), Karczewskich (sygn. 331), Karłowskich h. Prawdzic (sygn. 333), Sonsfeldów vel Wittenhorstów (sygn. 359) i Stablewskich h. Lubicz (sygn. 368). Powyższa korespondencja w przeważającej części pochodzi z terenu Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Prus. Z tej najobszerniejsza i najwięcej wnosząca do drukowanych opracowań Żernickiego jest korespondencja rodzin: Baranowskich h. Ostoja z lat 1905-1909, Bąkowskich z lat 1902-1903, Bojanowskich z lat 1903-1908, Bussów z lat 1904-1908 i b.d., Graevów z lat 1901-1904, Gruszczyńskich vel von Rosenbergów-Gruszczynskich z lat 1895-1900 i b.d., Jakobsonów h. Jedlina z 1907 r. i b.d., Janeckich (vel Janetzkych) h. Rola z lat 1908-1910 i Sonsfeldów vel Wittenhorstów z lat 1900-1901. W zespole znajduje się też spora ilość drzew genealogicznych takich rodzin, jak: Alanów (sygn. 7), Ankowskich h. Gryf vel Aniszewskich (sygn. 14), Arciszewskich h. Rola (sygn. 17), Bachmińskich (sygn. 25), Badyńskich h. Jelita (sygn. 27), Bagniewskich (sygn. 28), Balów (vel Ballów) h. Gozdawa (sygn. 30), Balgów i Balickich h. Topór (sygn. 31), Balińskich (sygn. 32), Baranieckich h. Sas (sygn. 36), Baranowskich h. Ostoja (sygn. 37), Bardzińskich h. Abdank (sygn. 39), Batorych h. Trzy Zęby (sygn. 47), Baysenów (sygn. 49), Bądzyńskich h. Junosza (sygn. 51), Bąkowskich h. Gryf i Bąkowskich bez podanego herbu (sygn. 52), Behmów (sygn. 54), Bemów (sygn. 59), Bergów (sygn. 63), Białobłockich (sygn. 74), Bielińskich h. Szeliga (sygn. 84), Bielskich h. Pogoń I (sygn. 85), Bojanowskich (sygn. 93), Borakowskich h. Pękosław (sygn. 101), Borzestowskich h. Borzestowski (sygn. 115), Boscampów (sygn. 118), Brantów (sygn. 126), Braunschweigów (sygn. 129), Brodzkich h. Łodzia (sygn. 133), Bronikowskich (sygn. 139), Browińskich h. Ślepowron (sygn. 142), Brudzewskich h. Nowina (sygn. 144), Brzeskich h. Oksza i Brzeskich h. Prawdzic (sygn. 150), Brzozowskich h. Belina (sygn. 156), Bukowieckich h. Drogosław (sygn. 168), Bukowskich (sygn. 169), Burskich (sygn. 174), Bussów (sygn. 177), Butlerów (vel Buttlerów) (sygn. 178), Buxów (vel Buchsów) (sygn. 180), Bystramów (sygn. 185), Grabowskich h. Oksza (sygn. 212), Graevów (sygn. 215), Graniewskich h. Leliwa (sygn. 216), Grattów (vel Gratów) h. Prawdzic (sygn. 217), Grudzińskich h. Korab i h. Grzymała (sygn. 233), Gryfitów (sygn. 237), Grzymałów h. Mora (sygn. 241), Gurowskich h. Wczele (sygn. 248), Jaskich vel Köhnów (sygn. 279), Joedenów (sygn. 301), Kalinowskich h. Kalinowa (sygn. 316), Kalkszteinów h. Kos (sygn. 318), Karłowskich h. Prawdzic (sygn. 333), Karnickich (sygn. 334), Sobolewskich h. Ślepowron (sygn. 353), Sokołowskich h. Pomian i Sokołowski bez podania herbu (sygn. 356) oraz Somnitzów (sygn. 358). Spośród tych genealogii najobszerniejsze dotyczą rodzin: Brudzewskich h. Nowina, Bukowieckich h. Drogosław, Grabowskich h. Oksza, Grudzińskich h. Korab i h. Grzymała, Gryfitów, Grzymałów h. Mora, Gurowskich h. Wczele, Joedenów, Kalinowskich h. Kalinowa, Karłowskich h. Prawdzic, Sokołowskich h. Pomian oraz Sokołowskich (bez informacji o herbie jakim się pieczętowali). Najciekawszą wizualnie jest genealogia rodziny Bergów. Warto też zwrócić uwagę na genealogie rodziny Bussów i Joedów dołączone do korespondencji napływającej od nich do Żernickiego. Poza wymienionymi uzupełnieniami do fiszek, w zespole znajdują się też rysunki herbów jakimi się pieczętowali członkowie rodzin: Abschatzów (sygn. 3), Adamowiczów h. Leliwa (sygn. 4), Adamowiczów, Adamskich h. Achinger i Adamskich h. Jastrzębiec (sygn. 5), Ajwasów vel Aywasów (sygn. 6), Akszewskich i Alantzów (sygn. 7), Alberdinich, Albrechtów h. Miłydar i Albrichów (sygn. 8), Alexandrowiczów h. Alexandrowicz i Alexandrowiczów h. Kościesza (sygn. 9), Allenów vel Aldenów (sygn. 10), Ambrosów (sygn. 11), Andronowskich h. Syrokomla i Andruskich (sygn. 13), Andrzejowskich h. Nałęcz i Andrzejowskich h. Prus I (sygn. 14) Augustynowiczów h. Odrowąż (sygn. 20), Austenów (sygn. 21), Babelów i Babińskich (sygn. 23), Baczyńskich h. Sas (sygn. 26), Baeckerów (sygn. 27), Bajerskich (sygn. 28), Baranowskich von Zgoda (sygn. 37), Bartolanusów vel Bartoloniów (sygn. 43), Barutwierdzkich (sygn. 44), Bastyanów (sygn. 46), Baysenów (sygn. 49), Behmów (sygn. 54), Belakowiczów h. Zaremba (sygn. 55), Bensów i Berawskich h. Cholewa (sygn. 61), Bernatowiczów (sygn. 65), Bernowiczów (sygn. 66), Beynartów h. Abdank (sygn. 69), Białych (sygn. 77), Bidermanów (sygn. 78), Bielańskich (sygn. 81), Bielewskich vel Bielejewskich (sygn. 82), Bolesławskich (sygn. 96), Borków i Borkiewiczów (sygn. 105), Bornów i Bornstedtów (sygn. 107), Borzyskowskich z przydomkiem Fiszka (sygn. 117), Bostowskich (sygn. 119), Braunschweigów (sygn. 129), Brezanów (sygn. 131), Bruckenów (sygn. 143), Brychtów h. Księżyc (sygn. 148), Brzezickich (sygn. 152), Brzostowskich h. Strzemię (sygn. 154), Buchowieckich h. Gieysztor (sygn. 159), Burkardów (sygn. 173), Bussów (sygn. 177), Buxów (vel Buchsów) (sygn. 180), Bykowskich h. Gryf (sygn. 183), Cahmanów (sygn. 190), Cernerów (sygn. 195), Gottesmanów (sygn. 207), Grabowskich h. Przyjaciel i Grabowskich vel Götzendorfów (sygn. 212), Granów h. Drzewica (sygn. 216), Granowiczów (sygn. 217), Grebinów vel Grzebińskich (sygn. 219), Gręzowskich (sygn. 221), Grochowskich h. Leliwa (sygn. 223), Groddeków (sygn. 224), Gurowskich h. Wczele (sygn. 248), Gutteterów (sygn. 251), Janeckich (vel Janetzkych) h. Rola (sygn. 264), Jantów (v. Zantenów) h. Gwiazda (sygn. 269), Jastrzębskich h. Jastrzębiec (sygn. 282), Jenów h. Gozdawa (sygn. 293), Jezierskich h. Rogala (sygn. 296), Jeżewskich h. Witk (sygn. 298), Jędrzejewiczów h. Podkowa (sygn. 299), Joedenów (sygn. 301), Jutrzenków (sygn. 310), Kalkszteinów h. Kos (sygn. 318), Kamińskich h. Kotwica (sygn. 323), Karpińskich h. Własnego (sygn. 336), Karszów h. Roch III (sygn. 337), Somniczów (vel Somnitzów) h. Sas Pruski (sygn. 358) i Spyrawów (sygn. 366). Większość tych rysunków to herby przerysowane ręką Żernickiego z Herbarza Polski Adama Bonieckiego, choć zdarzają się też ciekawostki, jak herb wytłoczony na papeterii rodziny Braunschweigów, czy rysunek herbu z korespondencji Jastrzębskich h. Jastrzębiec.

Dzieje twórcy:

Emilian Żernicki herbu Szeliga urodził się 3 V 1826 r. w Toruniu, a zmarł 24 XI 1910 r. w miasteczku Pankow pod Berlinem. Pochodził z pomorskiej linii rodziny szlacheckiej Żernickich h. Szeliga. Jego ojciec Antoni Żernicki (1783-1736) był kapitanem armii pruskiej, poborcą podatkowym i dyrektorem urzędu celnego w Siecienku oraz dziedzicem Rubinkowa i Biskupic. Matką Emiliana była Emilia von Kolbe (zm. 1826). Emilian Żernicki przez całe życie zawodowe związany był z armią pruska i policją. Naukę odbył w Szkole Kadetów w Berlinie, skąd 9 VII 1842 r. został przeniesiony w randze podporucznika do 25. Pułku Piechoty. Zrezygnował ze służby w wojsku 16 X 1845 r., ale już 27 VIII 1846 r. wznowił ją w 4. Pułku Landwehry (Obrony Krajowej) w randze porucznika, gdzie służył do 17 X 1850 r. Następnie przeszedł do służby w 18. Pułku Piechoty, którą pełnił do 4 I 1853 r. Z wojska Emilian Żernicki przeniósł się do policji, gdzie został szefem policji do spraw podróży (Reise-Polizei). Z pracy tej zrezygnował w randze kapitana. Jako emeryt osiadł w Berlinie, w dzielnicy Pankow, przy ulicy Parkstraße 11, gdzie poświęcił się heraldyce oraz genealogii szlachty polskiej, nie mając ku temu przygotowania ani wykształcenia historycznego. Został pochowany na cmentarzu Pankow II. Był żonaty z Adelheidą Eisenhart (1831-1895), z którą miał syna Ignacego (ur. 1854). Podobnie jak ojciec, również on służył w wojsku, w randze kapitana i dowódcy kompanii w Garde-Pionier-Bataillon (Batalionie Pionierów Straży). W 1884 r. Ignacy Żernicki ożenił się z Olgą Wysocką (ur. 1863). Sławę Emilianowi Szelidze Żernickiemu przyniosły, głównie na terenie II Rzeszy (Cesarstwo Niemieckie w latach 1871-1918), prace z zakresu heraldyki i genealogii szlachty polskiej wydawane w początku XX stulecia w oficynie wydawniczej Henriego Granda w Hamburgu. Baza danych do powyższych publikacji zachowała się we fragmencie i zostanie opisana niżej. Materiały do herbarza Emiliana Szeligi Żernickiego 11 II 1972 r. zostały przekazane do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (dalej: AGAD) przez Pracownię Konserwacji Zabytków. Dział Dokumentacji Naukowo-Historycznej. Kierownictwo Budowy Zamku. Z notatki służbowej wynika, że zostały one znalezione przez Teresę Grzybowską i Marię Przewoźną na strychu Pałacu pod Blachą w Warszawie, notabene w byłej tymczasowej siedzibie AGAD. Zostały one opisane jako „szczątek kartoteki genealogicznej” o rozmiarze ok. 1,5 m.b. Papiery znajdowały się w bardzo złym stanie, z nadpalonymi brzegami, a gdzieniegdzie były pokryte pleśnią. Część dokumentacji była zwęglona i nie nadawała się do odczytania. Zarejestrowano ją w Księdze Nabytków AGAD pod nr 741, a następnie 1 III 1972 r. przekazano w trzech pudłach do Oddziału III „kartotekę genealogiczną”, gdzie została rozpoznana jako „materiały do herbarza Emiliana Szeligi Żernickiego”. Tam wpisano nabytek pod numerem 357 i nadano mu prowizoryczny tytuł: „Materiały E. Szeliga Żernickiego do pracy Der polnische Adel”. Trudno określić w jakich latach Emilian Szeliga Żernicki robił swoje notatki i wypisy. Dysponujemy jedynie informacją, że zajął się heraldyką i genealogią szlachty polskiej na emeryturze. Niestety nie znamy daty jego przejścia na emeryturę. Przyjąłem hipotetycznie, że zaczął robić wypisy i notatki przynajmniej na dziesięć lat przed pierwszą większą publikacją, czyli od ok. 1890 r. i robił je aż do śmierci. Zachowało się tych notatek i wypisów łącznie 1,4 m.b. Opisywany zespół jest zaledwie niewielkim fragmentem warsztatu naukowego Emiliana Szeligi Żernickiego. Zwraca w nim uwagę korespondencja napływająca do autora, będąca pokłosiem lektury jego opracowań wydanych drukiem. Pozostałe fiszki mają znikomą wartość naukową, tak jak jego monografie, Der polnische Adel… (t. 1-2, Hamburg 1900) oraz Der polnische Klein-Adel im 16… (Hamburg 1907). Według oceny Władysława Dworzaczka pierwsza z nich jest „jedynie kompilacją”, a druga to „niezręczna kompilacja Pawińskiego Polski XVI w., bez wartości”. Po przejrzeniu i opracowanie całości „Materiałów do herbarza Emiliana Szeligi Żernickiego” należy zgodzić się z taką oceną dorobku naukowego Emiliana Żernickiego zrobioną przez sławnego genealoga. Ocenę tę potwierdzają nie tylko wydawnictwa drukowane, lecz też jego kartoteka. Mimo to, jako warsztat naukowy heraldyka i genealoga przedstawia ona pewną wartość dla badaczy historiografii czy metodologii historii. Na koniec należy podkreślić, że kartoteka niesie daleko więcej informacji niż to, co wykorzystał Emilian Szeliga Żernicki w swoim dziele: Der polnische Adel und die demselben hinzugetretenen andersländischen Adelsfamilien, General-Verzeichniss (Bd. 1-2, Hamburg 1900).

Daty skrajne:

1890-1910

Klasyfikacja:

archiwa prywatne i spuścizny

Nazwa twórcy:

Daty:

1890-1910.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

polski, niemiecki

Dostępność:

Udostępniany częściowo

Ogółem jednostek archiwalnych:

373

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

373

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

1.4

Ogółem opracowanych metrów bieżących

1.4

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
spis roboczy Tak

Zbiór wyłączony postanowieniem Komisji Metodycznej z 27.10.2009 ze zbioru nr 399