1. Okręgowa Komenda Policji Państwowej w Przemyślu (rozkazy Okręgowego Komendanta Policji Państwowej ; zabezpieczenie linii kolejowej i dworca w Przemyślu; sprawozdanie Komendy Policji Państwowej Przemyśl-miasto o demonstracjach w dniu 1 Maja; bilanse za lata 1919-1920, preliminarz na rok 1921; pokwitowania otrzymanej gotówki przez powiatowe komendy; sprawozdania Kompanii Szkolnej; Dochodzenia prowadzone przez Urząd Śledczy, reorganizacja służby śledczej), 1919-1921, sygn. 1-8; 2. Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Przemyślu (rozkazy Powiatowego Komendanta Policji Państwowej; postępowanie karne administracyjne; przepisy biurowe; skorowidz rzeczowy do dziennika korespondencyjnego do spraw poufnych; doniesienie o zatrzymaniu osób planujących zamach na życie dyrektora gimnazjum ruskiego Michała Hrycaka; ewidencja doniesień karnych na posłów i senatorów; raporty i noty informacyjne o działalności partii opozycyjnych; sytuacja polityczna w powiecie przemyskim. Raport dzienny Urzędu Śledczego Komendy Policji Państwowej dotyczący kompartii i rozrzucania ulotek komunistycznych), 1925, 1928-1929, 1931, 1933-1938, sygn. 9-12, 23-26; 3. Komisariat Policji Państwowej w Przemyślu (zarządzenia, okólniki i polecenia władz zwierzchnich; sprawozdania sytuacyjne tygodniowe Kierownika Komisariatu; plany obchodów i posterunków; meldunki dzielnicowych wyszczególniające obiekty i miejsca narażone na kradzieże oraz nazwiska złodziei i paserów; kontrola dochodzeń; wykazy funkcjonariuszy, dochodzenia dyscyplinarne, pomoc dla funkcjonariuszy i ich rodzin; skargi na funkcjonariuszy Policji Państwowej; tableau szeregowych Komisariatu Policji Państwowej w Przemyślu dedykowane przełożonemu), 1932-1933, 1935-1937, 1939

Po odzyskaniu niepodległości zaistniała w Polsce konieczność zorganizowania jednolitego terytorium całego państwa aparatu bezpieczeństwa publicznego. Pierwszą normą prawną w tej dziedzinie były wydane dnia 5 XII 1918 r. przez Tymczasowy Rząd Republiki Ludowej „Przepisy o organizacji Milicji Ludowej” posiadające moc dekretu. Milicja Ludowa, która miała objąć „pieczę nad utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa w kraju” była podporządkowana ministrowi spraw wewnętrznych przez utworzony w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Wydział Milicji Ludowej. Naczelnym organem Milicji była Komenda Główna. Obszar państwa podzielono na okręgi, na czele których stali komendanci okręgowi. W powiatach zostali powołani komendanci powiatowi. Wkrótce nastąpiła zmiana stanu prawnego. W dniu 24 VII 1919 r. została wydana ustawa o policji państwowej. Powoływała ona do życia w miejsce Milicji Ludowej Policję Państwową jako „państwową organizację służby bezpieczeństwa”. W myśl ustawy Policja podlegała ministrowi spraw wewnętrznych. Naczelnym jej organem była Komenda Główna. Na niższych szczeblach istniały komendy okręgowe, komendy powiatowe, komisariaty (w większych miastach) i posterunki (w innych miastach)i gminach wiejskich). Przy komendach okręgowych tworzono oddzielne urzędy śledcze. Przy każdej komendzie okręgowej miały istnieć także szkoły dla posterunkowych i przodowników policji. Na obszar b. Galicji moc ustawy została rozciągnięta rozporządzeniem wykonawczym ministra spraw wojskowych i ministra spraw wewnętrznych z dnia 12 XI 1919 roku. Na jego mocy nastąpiło włączenie żandarmerii krajowej i Policji Wojskowej do Policji Państwowej. Tworzone w b. zaborze austriackim struktury organizacyjne Policji podporządkowano powołanemu we Lwowie Komendantowi Policji Państwowej dla b. Galicji, który występował „jako pomocnik Komendanta Głównego Policji Państwowej”. Na podstawie powyższego rozporządzenia wykonawczego minister spraw wewnętrznych rozporządzeniem z dnia 14 XI 1919 roku ustanowił na terenie b. zaboru austriackiego trzy komendy okręgowe Policji Państwowej – lwowską, krakowską i przemyską. Komenda Okręgowa Przemyska z siedzibą w Przemyślu otrzymała właściwość terytorialną rozciągającą się na obszar powiatów: Brzozów, Nisko, Łańcut, Sanok, Przeworsk, Jarosław, Lesko, Przemyśl, Dobromil, Cieszanów, Jaworów, Mościska, Sambor, Stary Sambor, Turka, Drohobycz i Krosno. Zorganizowana w oparciu o powyższe rozporządzenia Komenda Policji Państwowej w Przemyślu rozpoczęła swoją działalność w dniu 1 XII 1919 r. Jej organizacja została oparta na postanowieniach „Przepisów o organizacji okręgowych komend Policji” wydanych dnia 4 XII 1919 r. przez ministra spraw wewnętrznych. W okręgu najwyższym organem Policji był Okręgowy Komendant. Do jego kompetencji należał nadzór nad wykonaniem czynności służbowych wszystkich funkcjonariuszy oraz załatwianie spraw w dziedzinie organizacji administracji, zaopatrzenia, uzupełnienia i wyszkolenia funkcjonariuszy. Okręgowemu Komendantowi podlegała Okręgowa Komeda Policji Państwowej stanowiąca w myśl przepisów urząd jemu podporządkowany, czyli organ wykonawczy komendanta. Struktura organizacyjna Okręgowej Komendy przedstawiała się następująco: 1. Okręgowy Komendant 2. Zastępca Okręgowego Komendanta 3. Urzędnicy inspekcyjni 4. Dział administracyjny z referatami: a) kancelaria b) referat administracyjny c) referat osobowy 5. Dział gospodarczy z referatami: a) referat gospodarczy b) magazyn c) buchalteria d) kasa 6. Szkoła dla funkcjonariuszy policji 7. Urząd policji śledczej 8. Okręgowa rezerwa policji. Prawdopodobnie z Okręgową Komendą utworzono w Przemyślu Powiatową Komendę Policji Państwowej obejmującą swoją działalnością powiat przemyski (bez miasta Przemyśla) i Komendę Policji Państwowej Przemyśl – miasto. Powiatowa Komenda była zorganizowana zgodnie z „przepisami o organizacji powiatowych Komend Policji” wydanymi przez ministra spraw wewnętrznych dnia 4 XII 1919 r. Na czele Policji stał powiatowy komendant, który posiadał kompetencje podobne do okręgowego komendanta z ograniczeniem do obszaru powiatu. Komendantowi podlegał urząd zwany Powiatową Komendą Policji Państwowej. Powiatowa Komenda nie miała rozbudowanej struktury własnej. Ze względu jednak na to, że w myśl przepisów komisariaty i stałe posterunki w powiecie nie były traktowane jako jednostki podległe, lecz przechodziły w skład Powiatowej Komendy, można mówić o rozbudowanej strukturze terytorialnej. W ramach organizacyjnych Powiatowej Komendy PP w Przemyślu nie istniał wówczas żaden komisariat, a posterunki działały w mieście Niżankowicach i gminach wiejskich. Komenda PP Przemyśl Miasto obejmowała swoją działalnością wyłącznie obszar miasta. Działała ona na prawach komendy powiatowej i podlegała bezpośrednio Okręgowej Komendzie PP. W roku 1920 struktury organizacyjne PP w Przemyślu, choć miały charakter tymczasowy, uległy pewnej stabilizacji. Na podstawie zachowanych szczątków akt można stwierdzić Okręgowa Komenda PP była w pełni zorganizowana. W jej ramach działały: 1. Wydział Administracyjny 2. Wydział Gospodarczy 3. Kompania Szkolna 4. Urząd Śledczy 5. Rezerwa Okręgowa Okręgowa Komenda PP podlegała bezpośrednio Komendzie PP dla b. Galicji, która w tym czasie zmieniła nazwę na: Komeda Policji Państwowej na Małopolskę we Lwowie. Okręgowej Komendzie podporządkowane były powiatowe komendy PP w Brzozowie, Cieszanowie, Dobromilu, Drohobyczu, Jarosławiu, Jaworowie, Krośnie, Lesku, Łańcucie, Mościskach, Nisku, Przemyślu, Przeworsku, Sanoku, Samborze, Starym Samborze i Turce nad Stryjem oraz Komenda PP Przemyśl – Miasto. W Powiatowej Komendzie PP w Przemyślu nie następowały większe zmiany organizacyjne. Reorganizacje mogły dotyczyć tylko sieci jednostek na terenie powiatu, gdyż był to czas tworzenia i likwidacji posterunków, które obejmowały na ogół po kilka gmin jednostkowych. W dalszym ciągu działała Komenda PP Przemyśl – Miasto. Oprócz niej istniał w Przemyślu Komisariat Policji stanowiący ekspozyturę Dyrekcji Policji we Lwowie. Prawdopodobnie była to pozostałość z czasów przez zorganizowaniem jednostek PP na terenie b. Galicji. O jego działalności ze względu na brak danych źródłowych trudno cokolwiek powiedzieć. W drugiej połowie roku 1920 rozpoczęła się reorganizacja jednostek PP. W Przemyślu utworzono Komisariat PP. Wiadomo na mocy Rozporządzenia Generalnego Delegata Rządu z dnia 7 IX 1920 r. uległ likwidacji Komisariat Policji związany organizacyjnie z Dyrekcją Policji we Lwowie, a w jego miejsce powołano do życia Komisariat PP w Przemyślu, który rozpoczął swoją działalność od 1 XI 1920 r. Nieznane są losy Komendy PP Przemyśl – miasto. W aktach nie zachowało się zarządzenie dotyczące jej rozwiązania, jednak w materiałach z końca roku 1920 nie ma śladów jej istnienia. Można więc przypuszczać, że w ciągu roku 1920 uległa ona likwidacji, a Komisariat PP przejął także zakres jej działania. Przy końcu roku 1920 nastąpiło także zmniejszenie zakresu kompetencji Urzędu śledczego przy Okręgowej Komedzie PP. Z dniem 1 X rozpoczęła swoją działalność Ekspozytura Policyjno-Śledcza w Jarosławiu z właściwością terytorialną obejmującą powiaty: cieszanowski, jarosławski, łańcucki, niżański i przeworski. W dniu 3 XII 1920 r. rozpoczęła pracę taka sama Ekspozytura w Samborze utworzona dla powiatów: samborskiego, starosamborskiego i turczańskiego. Na początku następnego roku – od 1 II- działała Ekspozytura w Przemyślu powołana dla powiatów: dobromilskiego, jaworowskiego, mościckiego i przemyskiego. Przypuszczalnie w tym samym czasie powołano do życia podobne ekspozytury mające prowadzić dochodzenia w innych powiatach należących do okręgu przemyskiego. Rozbudowa aparatu PP przejawiała się także w tworzeniu szkół dla funkcjonariuszy. W roku 1921 oprócz Kompanii Szkolnej przy Okręgowej Komendzie PP istniały powiatowe szkoły policyjne przy powiatowych komendach PP w Przemyślu, Samborze i Sanoku. Być może, że szkoły takie funkcjonowały także w innych powiatach na terenie okręgu przemyskiego. Przemyski okręg PP, podobnie jak pozostałe okręgi na terenie b. Galicji, by od początku strukturą tymczasową, nietypową w stosunku do struktur na obszarach Nowego Królestwa Polskiego i wynikało to z „Przepisów o organizacji okręgowych Komend Policji”, które stanowiły, że siedziby okręgowych komendantów PP mają znajdować się w miastach stanowiących siedziby wojewodów. W chwili, gdy utworzono struktury PP na ziemiach b. zaboru austriackiego, nie był jeszcze przeprowadzony ich podział na województwa. Podział terytorialny tzw. ziem południowych został dokonany dopiero na mocy Ustawy z dnia 3 XII 1920 r. Ustawa stanowiła o utworzeniu na terytorium b. Galicji czterech województw: krakowskiego, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego. Wkrótce, bo w dniu 5 III 1921 r. zostało opublikowane rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych dotyczące utworzenia komend okręgowych PP na nowo powstałych województw. Na podstawie tego rozporządzenia komendy okręgowe w Krakowie i Lwowie pozostały w dotychczasowych siedzibach, a zmianie uległa tylko ich właściwość terytorialna. Ponieważ obszar objęty działaniem Okręgowej Komendy PP w Przemyślu wszedł w całości w skład województwa lwowskiego, istniejące na tym terenie komendy powiatowe zostały podporządkowane Komendzie Okręgowej PP we Lwowie. W związku z tym Okręgowa Komenda PP w Przemyślu utraciła podstawy do dalszego istnienia. Nie uległa ona jednak likwidacji, lecz została przeniesiona do Stanisławowa. Rozwiązaniu uległa natomiast Komenda PP na Małopolskę. Nastąpiło to po dostosowaniu struktur PP do podziału spraw wewnętrznych z dnia 13 IX 1921 r. W Przemyślu pozostała tylko Powiatowa Komeda obejmująca swoją działalnością cały powiat przemyski w tym również miasto Przemyśl, gdyż w tym czasie Komisariat PP w Przemyślu podlegający przedtem bezpośrednio Okręgowej Komendzie został podporządkowany Powiatowej Komendzie PP. Poza zmianami natury terytorialnej nie zostały wtedy wprowadzone inne zmiany organizacyjne. Reorganizacje rozpoczęły się w roku 1924. Na mocy rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 27 XII tego roku zostały zlikwidowane okręgowe komendy PP, a w ich miejsce utworzone komendy wojewódzkie jako urzędy podporządkowane komendantom wojewódzkim. Zakres kompetencji komendantów wojewódzkich określiło rozporządzenie wykonawcze Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 III 1925 r. Niższe jednostki organizacyjne PP nie uległy w tym czasie żadnym zmianom organizacyjnym. Nowy etap w dziejach ustrojowych Policji rozpoczął się wydaniem Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 6 III 1928 r. o Policji Państwowej. Zgodnie z Rozporządzeniem posiadającym moc ustawy Policja była „jednolitym, zorganizowanym na wzór wojskowy korpusem, przeznaczonym do utrzymania bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego”. Policja podlegała ministrowi spraw wewnętrznych z tym że jej jednostki organizacyjne w terenie miały podporządkowanie podwójne. Podlegały one zarówno właściwym terytorialnie władzom administracji państwowej ogólnej (wojewodom i starostom), jak i odpowiednim „przełożonym policyjnym”. Struktura terytorialna PP była dostosowana do podziału administracyjnego państwa na województwa i powiaty. Województwa stanowiły okręgi wojewódzkie, a powiaty – obwody powiatowe PP, w skład których wchodziły posterunki i komisariaty. Na czele okręgu województwa stał podległy Komendantowi Głównemu PP, komendant wojewódzki, a na czele obwodu powiatowego – komendant powiatowy. Do wykonywania zadań mieli oni odpowiednio zorganizowane „organa pracy”, którymi w myśl rozporządzenia były: Komenda Wojewódzka PP czy Komenda Powiatowa PP. Rozporządzenie Prezydenta z roku 1928 posiadało moc obowiązującą do końca istnienia II RP. Wprawdzie w dwa lata po jego wydaniu, na mocy Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 29 XI 1930 r., wprowadzono zmiany niektórych jego postanowień, co uwzględniono w ogłoszonym obwieszczeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 31 XII 1930 r. jednolitym tekście, jednak ani w badaniach, ani w strukturze organizacyjnej nie było różnic zasadniczych. Zmiany, dotyczące głównie funkcjonariuszy, zostały wprowadzone także na mocy rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 7 X 1932 r., a drobne zmiany kompetencyjne – na mocy Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 28 XII 1934 r. o unormowaniu właściwości władz i trybu postępowania w niektórych działach administracji państwowej. Przemyśl był przez cały czas siedzibą Komendy Powiatowej PP podlegającej do roku 1928 Komendzie Okręgowej PP we Lwowie, a następnie Komendzie Wojewódzkiej we Lwowie. Podobnie jak inne komendy powiatowe posiadała ona w roku 1933 następujące komórki organizacyjne: 1. Dział Ogólny 2. Dział Personalny 3. Dział Dyscyplinarny 4. Dział Wyszkolenia 5. Dział Gospodarczy 6. Dział Wojskowy Przy Komendzie Powiatowej istniał Wydział Śledczy posiadający swojego kierownika podlegającego Komendantowi powiatowemu. Struktura organizacyjna wydziału przedstawiła się następująco: 1. Dział Kryminalny 2. Dział Polityczny 3. Dział Rozpoznawczy 4. Dział Ogólny Komendzie Powiatowej podporządkowane były: Komisariat w Przemyślu i posterunki na terenie powiatu. Komisariat PP z kierownikiem na czele posiadał organizację identyczną jak Komenda Powiatowa. Posterunki kierowane przez komendantów miały strukturę prostą i nie dzieliły się na komórki organizacyjne. Przy końcu roku 1933 w powiecie przemyskim było 17 posterunków PP. Miały one siedzibę w następujących miejscowościach: Babice, Bakończyce, Bolestraszyce, Dubiecko, Krasiczyn, Kuńkowce (wcześniej był posterunek w Ostrowie), Maćkowice (wcześniej był posterunek w Kosienicach), Medyka, Miżyniec, Niżankowice, Olszany, Pikulice, Prałkowce, Siedliska, Stubno i Żurawica. W latach następnych występują jeszcze w innych miejscowościach. Wydaje się jednak, że ich ilość w powiecie nie uległa zmianie, gdyż posterunek PP w Orzechowcach mógł powstać po przeniesieniu siedziby z Maćkowic, a posterunek w Nehrybce – po przeniesieniu z Pikulic. Przedstawiona w zarysie organizacja Policji na terenie Przemyśla przetrwała do wybuchu II wojny światowej, który przerwał jej działalność. [Na podstawie wstępu do inwentarza zbioru autorstwa A. Fenczaka, 1983 r.]