I. Akta cechów, lata 1585-1918, sygn. 1-22 - nadania przywilejów dla cechów przez właścicieli miasta: Łukasz Opaliński dala szewców - 1614 r., Katarzyna Scholastyka Branicka dla cechu szewskiego 1710 r., Jan Klemens Branicki dla cechu szewskiego w Sokołowie 1772 r., Benedykt Józef Grabiński dla cechów 1771 r.; Ustalanie porządku cechowego: Krzysztof Kostka dla cechu szewskiego 1585 r., Zofia Kostczyna dla cechów 1641 r., Katarzyna Branicka dla cechu szewców 1678 r., Katarzyna Scholastyka z Sapiehów Branicka dla cechów 1710 r., Księga wyzwolin, i przyjęć wpisów 1625-1907; Korespondencja, sprawy finansowe, wykazy członków, skargi 1783-1907; Akta zwierzchności gminnej: Akta z okresu 1772-1918, lata 1904-1906, sygn. 23 - Uchwały gminy; Akta z okresu 1918-1939, lata 1915-1939, sygn. 24-42 - uchwały i protokoły gminy, rejestr karny rozpraw polowych, statut stanowisk służbowych, wybory do władz, ewidencja kontroli ruchu ludności, sprawozdania finansowe, budżetowe; Akta Zarządu Miejskiego 1939-1944, lata 1939-1940, sygn. 43 - budżet przedsiębiorstw komunalnych; Akta zinwentaryzowane, 1667 r., sygn. 44 - dokument cechu szewców.

Miasto Sokólów zostało założone na prawie magdeburskim w 1569 r. przez starostę horodolskiego Jana z Pilczy Pileckiego. Dokument lokacyjny został wydany przez kancelarię królewską Zygmunta Augusta. Określał on samorząd administracyjny, terminy jarmarków oraz uprawnienia prawa dziedzicznego. Miasto Sokólów zostało zlokalizowane na tzw. "gołym korzeniu", na skrzyżowaniu szlaków handlowych Kolbuszowa - Leżajsk, Rzeszów - Nisko. Można założyć, a świadczy o tym wielkość rynku, że właściciel miasta Jan z Pilczy Pilecki liczył na utworzenie dynamicznego ośrodka handlowego. Późniejsze dzieje miasta, pokazują jednak, że Sokołów nie stał się znaczącym ośrodkiem handlowym. Pierwszym właścicielem miasta była można rodzina magnacka Jana z Pilczy Pileckiego, właściciela Sokołowa i Tyczyna. Posiadali dobra ziemskie położone w starostwie horodelskim. Kolejnym właścicielem Sokołowa była córka Jana Anna, która wraz z drugim mężem Krzysztofem Kostką wydała dokument określający obowiązki i uprawnienia mieszczan sokołowskich w stosunku do pana dziedzicznego i ratusza oraz dochody - wolny wyrąb lasu. W 1958 r. ufundowali parafię, która przydzielono do dekanatu rzeszowskiego. Po śmierci Anny z Pileckich Kostkowej w 1631 r., Sokołów odziedziczył jej syn z drugiego małżeństwa Mikołaja Rafał Kostka, który poślubił Katarzynę Plemięcką. Mieli córkę Katarzynę Zofię, która odziedziczyła miasto Sokołów. Około roku 1644 Sokołów przeszedł w ręce potomków magnata Jana Klemensa Branickiego (syna Jana, wnuka Stefana Mikołaja, prawnuka Jana Klemensa), jako wiano jego żony Anny z Wapowskich. W 1773 roku miasto Sokołów i jego okolice nabywają Lubomirscy, by w 1748 r. sprzedać te dobra Adamowi Grabińskiemu. Po nim dziedziczą kolejno jego bratanek Benedykt, a następnie wdowa po nim Marianna z Wisłockich. Wobec braku bezpośrednich spadkobierców, od 1825 roku do lat 60-tych XIX w., majątek był w rękach różnych administratorów. Spadek po Grabińskich kupiła Niemka - baronowa von Schlippenbach. Baronowa jednak wkrótce zmarła i w 1865 r. nowym właścicielem Sokołowa został hrabia Karl von Lachman. Ostatnim właścicielem miasta był hrabia Jan Zamoyski, który mocno zadłużone dobra sprzedał w 1907 r. prywatnej spółce. Sokołów należał do najpotężniejszych rodów magnackich Rzeczpospolitej - Pileckich, Kostków, Branickich, Lubomirskich i Zamoyskich. Niestety nie wyszło to jednak miastu na dobre. Sokołów leżał na peryferiach ich zainteresowań, rzadko się pojawiali w mieście i dbali jedynie, aby przynosiło jak największe dochody. Cechy: Najstarszym i najliczniejszym cechem sokołowskim był cech szewców, o którym pierwsze wzmianki pochodzą z 1585 roku. Właściciel Sokołowa Krzysztof Kostka nadał temu cechowi wyłączne prawo do kupowania skór i wydał przepisy porządkowe. Przywilej szewców z 5.XI.1585 roku, wydany w Łące potwierdzili - kolejny mąż Anny Pileckiej Łukasz Opaliński w 1614 r., a następnie Katarzyna Branicka w 1678 roku. W 1641 roku Zofia Kostczyna wydała prawa porządkowe dla cechów bednarzy, stolarzy i garncarzy. ponadto w tymże roku ustanowiono porządek cechowy dla wymienionych cechów oraz dla cechu kołodziei. Rzemieślnicy tych zawodów zostali zorganizowani w jeden cech wspólny. Jeszcze w XVII wieku do cechu wspólnego przystąpili kowale. Doszło jednak do nieporozumień w 1680 roku kowale i garncarze utworzyli własny cech. W 1710 roku po długich staraniach garncarze się usamodzielnili po wydaniu dla nich przywileju przez Katarzynę Scholastykę z Sapiehów Branicką. Na terenie Sokołowa działał w XVII wieku również cech tkaczy, o którym niewiele wiadomo z powodu braku materiałów. W 1772 roku Benedykt Grabiński potwierdził dawne i wydał nowe przywileje dla cechu ślusarzy, kowali oraz "mieczników i innych rzemieślników pracujących do metali". W XVIII wieku najliczniejsze były cechy szewców - 54 rzemieślników i tkaczy - 74. Ponadto cech stolarzy liczył 19 rzemieślników, kowali - 14, rzeźników - 13, garncarzy - 10, krawców względnie rymarzy - 9. Pod zaborem austriackim, dotychczas dominująca rola cechów w życiu gospodarczym miasta sukcesywnie traciła na znaczeniu. proces ten został przyspieszony Ustawa przemysłową z 20 grudnia 1859 r. Likwidowała ona cechy jako organizację zamknięte, usuwała przymus cechowy, odbierała zebraniom majstrów prawo decydowania o otwarciu nowego czy zamknięciu istniejącego warsztatu rzemieślniczego, rozluźniała ścisłe więzy zależności między związkiem czeladniczym a cechem, które odtąd podlegały już nie cechowi, ale władzom miasta. Ustawa ta dopuszczała wolna konkurencję czyniąc z dawnego rzemieślnika - majstra, przedsiębiorcę z pełną swoboda powiększania warsztatu, zatrudniania czeladników i nauki uczniów, a więc w konsekwencji rozszerzenia produkcji. Samorząd: Brak materiałów archiwalnych, wytworzonych przez kancelarię miejska do roku 1866 nie pozwala na przedstawienie ustroju miejskiego, gospodarki gminnej Sokołowa w tym czasie. Najstarsza zachowana księga Rady miejskiej, obejmuje protokoły zebrań od 1904 r. i dzięki niej można przedstawić działalność Rady Gminnej i jej Zwierzchności na początku XX w. Rada Gminna składała się z 30 radnych pochodzących z wyboru. Do zakresu jej działalności należało: zarząd majątkiem gminnym, czuwanie nad bezpieczeństwem osób oraz ich mieniem, utrzymywanie dróg, mostów i placów, nadzór nad plonami, nadzór nad żywności, targami, nad miarą i wagą, nadzór nad zdrowiem, nadzór nad czeladzią i wyrobnikami oraz wykonaniem przepisów o czeladzi służebnej, policyjny dozór nad obyczajowością publiczną, sprawy ubogich, opieka nad zakładami dobroczynnymi gminy, zapobieganie żebractwu, sprawy nadzoru budowlanego i ochrony przeciwpożarowej, utrzymanie szkół i ich wyposażenie. Rada posiadała władze uchwałodawczą i wykonawczą. nadzorowała działalność Zwierzchności gminnej, która była organem zarządzającym i wykonawczym. W jej skład wchodzili wybrani przez Radę - naczelnik gminy - burmistrz lub wójt, jego zastępca oraz asesorzy - 2- 3 osób wybrani spośród członków Rady. W styczniu Rada Miejska Została rozwiązana, jej funkcję pełnił komisarz rządowy mający do dyspozycji Zarząd Miejski. Rada nie została jeszcze reaktywowana w lipcu 1907 r. Brak materiałów nie pozwala określić daty rozpoczęcia jej ponownej działalności. Naczelnik gminy - burmistrz kierował czynnościami Zwierzchności gminnej, a w szczególności: wykonywał władze dyscyplinarną nad urzędnikami, reprezentował gminę na zewnątrz, przygotowywał sprawy przeznaczone pod rozpatrzenie Rady, wykonywał uchwały Rady, prowadził i nadzorował zarząd majątku gminy i kierował przedsiębiorstwami gminnymi, załatwiał sprawy ubogich, zajmowała się sprawami gruntowymi nie należącymi do zakresu działania Rady, zarządzał zakładami gminnymi i nadzorował zakłady posiadające własny zarząd, wydawał zezwolenia na dobrowolną sprzedaż ruchomości, drobnych licytacji, nadzorował policje miejscową, zlecał wykonanie wszelkich robot w wypadkach klęsk żywiołowych (pożary, powodzie), załatwiał wszelkie sprawy należące do poruczonego zakresu działania gminy, władał budżetem gminy i zakładów gminnych. Dla realizacji tych spraw naczelnik - burmistrz miała do dyspozycji Zarząd Gminy zwany niekiedy magistratem. Zatrudnienie w nim byli pracownicy administracji - sekretarz, kancelista (pełniący jednocześnie funkcję kontrolera), pomocnik kancelarii, kasjer. Z okresu do 1918 r. nie zachowały się żadne materiały, które pozwoliłby bliżej scharakteryzować kancelarię miasta Sokołowa. W dniu 23 marca 1933 r. ukazała się ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Kompetencje rady gminnej nie uległy zmianie. Liczbę radnych zmniejszono z 30 do 12. Bardziej widoczne zmiany wprowadzała ustawa o uprawnieniach zwierzchności gminnej. Zarząd miejski miał odtąd samodzielnie podejmować decyzje dotyczące ściągania pożyczek, umorzenia należności w przypadku ich nieściągalności. Przełożony gminy, w sprawach wymagających jego decyzji mógł zaciągać opinii z pominięciem rady. W okresie okupacji hitlerowskiej została zlikwidowana Rada Miejska oraz Zarząd Miejski. Na podstawie zarządzenia z dnia 21.XI.1939 r. samorząd gminny został zlikwidowany. Pozostawiono biura zarządu miejskiego, na czele którego stał burmistrz. Ponosił on pełną i wyłączną odpowiedzialność za działanie polskiej administracji miejskiej. [autor mgr Janusz Borowiec, opracowanie mgr Danuta Olszanecka]