II. Gemeinde Alt-Zabrze (Gmina Stare Zabrze), sprawy organizacyjno-administracyjne: założenie gminy, protokoły zebrań rady i zarządu, spisy ludności, sprawy budowlane; z lat 1869-1904; sygn.: 1-16, 7a. II. Gemeinde Klein-Zabrze (Gmina Małe Zabrze), sprawy organizacyjno-administracyjne: zarząd gminy, spisy ludności, protokoły z posiedzeń, sprawy budowlane i gruntowe; z lat 1864-1905; sygn.: 17-35, 23a. III. Gemeinde Dorotheendorf (Gmina Dorota), sprawy organizacyjno-administracyjne: protokoły z posiedzeń zarządu, opłaty, epidemie; z lat1880-1904; sygn.: 36-41. IV. Gemeinde Hindenburg (Gmina Zabrze) 1. Sprawy organizacyjno-administracyjne: statuty, zarządzenia, protokoły z posiedzeń, wybory władz, plany gospodarcze, sprawy urzędnicze – podział funkcji, zatrudnienie; z lat 1873-1922; sygn.: 42-116. 2. Sprawy policyjne i wojskowe: zarządzenia policyjne, mobilizacja, sprawy zakwaterowania wojska, młodzieżowe organizacje wojskowe, odznaczenia, sprawy plebiscytu i szkód po powstaniach; z lat 1876-1922; sygn.: 117-139. 3. Sprawy sądowo-prawne: sprawy sądów wiejskich, sprawy notarialne, rozjemcze umowy, egzekucje sądowe i opłaty; z lat 1892-1922; sygn. 140-154. 4. Sprawy finansowo-kasowe: budżety, księgi rewizyjne, podatki przemysłowe i gruntowe, sprawy bankowe, czynszowe, koszta wojenne, utrzymanie komisji plebiscytowej, odszkodowania; z lat 1877-1922; sygn.: 155-180, 161a. 5. Gospodarka komunalna: linie lotnicze, poczta, kolej żelazna, tramwaje, autobusy – budowa i utrzymanie, sprawy przedsiębiorstw komunalnych; z lat 1878-1923; sygn. 181-215, 207a, b. 6. Budownictwo komunalne: sprawy miernicze, gruntowe, wnioski budowlane, komisje, obliczenia, budowa gmachu administracji gminy, szpitala, łaźni, budowa mostów, dróg, ulic, urządzenia kanalizacyjne; z lat 1876-1922; sygn. 216-277, 217a, 254a. 7. Sprawy szkolne i kulturalno-oświatowe: plany gospodarcze szkół, rozwój szkolnictwa zawodowego, podstawowego, szkoły ewangelickie, żydowskie, budowa i remonty szkół, biblioteki; z lat 1878-1923; sygn. 278-311. 8. Opieka zdrowotna i społeczna: sprawy szpitali, kostnicy, domy kalek, sprawy ubezpieczeń, kasy zapomogowe; z lat 1889-1928; sygn. 312-331. V. Buergermeister der Stadt Hindenburg (Burmistrz miasta Zabrza) 1. Allgemeine Verwaltung (sprawy organizacyjno-administracyjne): kronika miasta, historia, uroczystości państwowe, rocznice, zmiany terytorialne, zarządzenia, plany gospodarcze, sprawozdania, wybory do władz państwowych, terenowych, sprawy urzędnicze; z lat 1893-1945; sygn. 332-672, 467a, 476a. 2. Polizeiverwaltung (sprawy policyjne) – zarządzenia porządkowe, przejazdy graniczne, sprawy obcokrajowców, obozy pracy, koncesje na wyszynk (prywatne); z lat 1896-1945; sygn. 673-1049. 3. Schulwesen (sprawy szkolne): deputacje szkolne, sprawy finansowe, budowlane szkół, szkolnictwo podstawowe, średnie; z lat 1873-1943; sygn. 1050-1159. 4. Kultur und Gemeinschaftspflege (sprawy kultury): sprawy muzeum, bibliotek teatru, stowarzyszeń kulturalnych, organizacji młodzieżowych, sportowych; z lat 1866-1942; sygn. 1160-1252, 1170a, 1207a. 5. Wohlfahrtswesen (opieka społeczna): opieka zdrowotna, opieka nad uchodźcami, pomoc zimowa, ubezpieczenia; z lat 1904-1942; sygn. 1253-1305. 6. Bau - und Siedlungswesen (sprawy budowlane i osiedleńcze): plany budów, komisje, kontrole, budowa osiedli i mieszkań prywatnych, budowa ośrodków komunalnych, szpitali, żłobków, kasy oszczędności, placów do gier, hoteli, restauracji, budowa ulic, mostów, elektrowni, gazowni, cegielni, budownictwo przemysłowe, sprawy odprowadzania wody z parcel; z lat 1889-1944; sygn. 1306-1890, 1307a, 1315a, 1606a,b. 7. Wirtschaftsforderung und Wirtschaftsfordernde Einrichtungen (sprawy przemysłu, rzemiosła i handlu): lotnictwo, poczta, łaźnia, cechy, jarmarki; z lat 1864-1934; sygn. 1891-1955, 1917a. 8. Finanz - und Steuerverwaltung (sprawy finansowe i podatkowe): zarządzenia finansowe, kontrole, sprawy budżetowe, pożyczki, podatki, umowy dzierżawne gruntów, sprzedaż gruntów; z lat 1908-1945; sygn. 1956-2130, 2007a. Spis roboczy, 1-137, z lat [1882] 1922-1942. 1. Akta osobowe: sygn. 1-23, 1-1420, 1-244. 2. Wnioski o instalację kanalizacji – układ alfabetyczny wg nazwisk; sygn. 1-679. Anteriora stanowią akta gmin włączonych do Zabrza.

Zabrze, jako osada a następnie gmina wiejska, powstało na przełomie XIII/XIV wieku, a niektóre dzielnice późniejszego miasta Zabrza, jak Biskupice, powstały już na początku XIII wieku. Centralne położenie gminy Zabrze oraz jej rozwój przemysłowy w XIX wieku spowodowały, że w 1873 roku Zabrze zostało siedzibą nowo utworzonego powiatu, który obejmował gminy Zabrze, Małe Zabrze, Stare Zabrze, Zaborze, Dorotę, Biskupice, Maciejów, Knurów, Rudę, Bielszowice, Kończyce, Pawłów, Makoszowy, Paniówki, Bujaków, Sośnicę. W 1904 r. do gminy Zabrze przyłączono Małe Zabrze, Stare Zabrze, Dorotę. W 1914 roku zgromadzenie gminy uchwaliło przemianowanie Zabrza na Hindenburg, ale już 19.12.1919 roku postawiono wniosek o przywrócenie dawnej nazwy i chociaż formalnie wniosek nie został zatwierdzony, w latach następnych używano podwójnej nazwy: Hindenburg O/S Zabrze. W czasie okupacji używano wyłącznie nazwy Hindenburg. Zabrze długo pozostało gminą wiejską, a prawa miejskie otrzymało dopiero 01.10.1922 roku (Amtsblatt der Regierung zu Oppeln, 1922 rok, nr 26, str. 353) natomiast w 1927 roku zostaje miastem wydzielonym. W tymże roku do Zabrza zostają przyłączone gminy Maciejów, Zaborze, Biskupice i ta część gminy Makoszowy, która po 1922 roku pozostała po stronie niemieckiej. Zabrze otrzymało prawa miejskie w okresie postępującej decentralizacji aparatu administracyjnego i wzmocnienia roli magistratów. Zasadniczą reorganizację władz miejskich wprowadziła ordynacja gminna z 30. 01.1935 roku (Reichsgesetzblatt 1935 rok, str. 393). W myśl tej ordynacji na czele gminy miejskiej stał burmistrz (Bürgermeister) jako naczelnik gminy, który miał być powoływany przez partie, państwo i gminę. Ciałem doradczym burmistrza była rada gminna (Gemeinderat). Władza burmistrza nie podlegała kontroli. Organem zapewniającym kontrolę partii nad władzami gminnymi był pełnomocnik NSDAP (Beauftragter). Brał on udział w powoływaniu urzędników, rady gminnej oraz uczestniczył w posiedzeniach. Do kompetencji władz gminy należało zarządzanie wszystkimi sprawami gminy oraz z urzędu kierownictwo wszystkimi miejskimi instancjami. [opracowano na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. J. Wolanin, Gliwice 1967]

KM 02.12.1982, 0014-14; decyzją KM 14.06.2011, 0010-3 - akta kat. B-50 przekwalifikowano do kat. A