1. Dokumenty 2. Księgi 3. Akta

Klasztor benedyktynów w Mogilnie należał do najstarszych klasztorów w Polsce. Jego początki wiążą się z fundacją Bolesława Szczodrego, dokonaną po 1065 r. Konwent mogileński zapewne przybył z Tyńca lub został sprowadzony z którychś z klasztorów niemieckich. Według rzekomego dokumentu fundacyjnego Bolesława Szczodrego zawartego w podrobionym w XIII w. dokumencie Mieszka Starego, uposażenie to składało się z 24 wsi w Wielkopolsce i na Kujawach, 3 kościołów: we Włocławku, Bielsku i Płocku, z 7 wsi i dziesięciu z 19 grodów na Mazowszu, myta na Skrze, Bugu, Narwi i Wiśle, od ujścia Bzury aż do morza. W chwili fundacji klasztor mogileński był najprawdopodobniej jedynym w archidiecezji gnieźnieńskiej, a poszczególne obiekty jego uposażenia znajdowały się na całym ówczesnym jej terytorium. Konwent miał sprawować funkcje misyjne. Około 1124 r. część uposażenia klasztoru, znajdująca się na Mazowszu, przeszła w ręce niemieckich instytucji kościelnych. Ważne znaczenie w działalności gospodarczej konwentu mogileńskiego miało uzyskanie przezeń częściowo w XII w., a ostatecznie w XIII w. immunitetu prawnego i gospodarczego. Pozwoliło to na lokację wsi klasztoru i miasta Mogilna (1398 r.) na prawie niemieckim. Wartość dóbr klasztornych znacznie wzrosła na początku XV w., kiedy uzyskano wójtostwo mogileńskie (14141 r.) i po usilnych staraniach, trwających prawie od początku XV w. aż do roku 1426 ., patronat nad kościołem św. Jakuba w Mogilnie. Ostateczny stan uposażenia klasztoru ukształtował się na przełomie XV/XVI w. i od tej pory nie ulegał większym wahaniom. Tuż po pierwszym rozbiorze w skład dóbr opactwa mogileńskiego wchodziły następujące miejscowości leżące na terytorium Rzeczypospolitej: Strzelce, Palmierowo z młynem zwanym Podgajny, Wójcin z koloniami Gaj i Nowa Wieś, Wszuckoń z kolonią Szubinek, Wiecnowo, Ciekrz, Olsza z młynem, Szczeglin i Bystrzyce oraz następujące miejscowości leżące na terytorium Prus: miasto Mogilno, wsie: Świerkacice z koloniami, Chałupka i Skarszewy, Żabno, Chabsko z młynem i koloniami Mauer -Buda i Brzyście-Buda (dziś nie istnieją), Jadby z koloniami, Wyrobki z Poddębem (nie istnieje), Padniewo. Konwent, w miarę możliwości finansowych, prowadził również prace budowlane. Przebudowa romańskich budynków klasztoru i kościoła św. Jana trwała od I połowy XV w. do XVI w. W XVI w. w miejsce pochodzącego z XII wieku drewnianego kościoła w Mogilnie pod wezwaniem św. Jakuba wzniesiono murowany kościół w stylu gotyckim, konsekrowany w 1592 r. Budynki klasztoru i kościół św. Jan przebudowywano powtórnie w stylu rokokowo-klasycystycznym w drugiej połowie XVIII w. Wielokrotnie zmieniano też wnętrze kościoła klasztornego. Działalność opactwa mogileńskiego w dziedzinie oświaty i kultury była zaledwie symboliczna. Klasztor nie prowadził wówczas żadnej szkoły parafialnej. Biblioteka klasztorna z 1824 r. liczyła 608 tomów i w większości były to dzieła teologiczne i prawnicze. Benedyktyni mogileńscy utrzymywali kontakty z innymi klasztorami, przede wszystkim tej samej reguły. W Polsce łączyły ich więzy braterstwa z klasztorami w Lublinie (dwukrotnie-1368 r., 1435 r.), Trzemesznie (1455 r., 1521 r.), św. Krzyża na Łysej Górze. Organizacja wewnętrzna klasztoru nie odbiegała od organizacji innych klasztorów benedyktyńskich. Na czele opactwa stał opat, a konwentowi przewodził przeor. Znana też była funkcja zastępcy przeora (supperior), sekretarza kapituły, kustosza, klucznika itd. Działania rozjemcze na terenie ziem polskich, trwające od połowy XVII w. do końca I ćwierci XVIII w., doprowadziły do znacznego zubożenia klasztoru. Następujący później powolny rozwój ekonomiczny jego dóbr został zahamowany rozbiorami Polski. W 1773 r. władze pruskie sekularyzowały Mogilno, które się stało miastem królewskim, a następnie przeprowadziły konfiskatę dóbr ziemskich należących do klasztoru. Pogorszyło to znacznie sytuację materialną opactwa. Po drugim rozbiorze Polski całość majątku klasztornego znalazła się w rękach pruskich. Sytuacja konwentu nie uległa znaczącej poprawie w okresie Księstwa Warszawskiego. Po 1815 r. następował powolny upadek opactwa spowodowany polityką władz pruskich, dążących do całkowitej likwidacji klasztorów. Ostatecznie konwent mogileński został rozwiązany decyzją władz pruskich w 1833 r. Budynki poklasztorne przeznaczono na mieszkania dla wikariuszy i na szkoły, a kościół św. Jana w 1867 r. stał się kościołem parafialnym.

baza danych IZA; baza danych SCRINIUM