I. Akta sądu ziemskiego lubelskiego oraz będące ich kontynuacją, akta sądu ziemiańskiego i ziemskiego, działającego na mocy postanowień konstytucji grodzieńskiej: 1. Księgi sądowe spraw spornych (acta terminorum, acta iudiciorum, acta iuridica, protocollon decretorum, protocollon condemnationum) z lat 1409-1676, 1745-1752, 1778-1797, zawierające informacje dotyczące przebiegu procesów sądowych oraz postanowienia sądu (kontumacje, przysięgi, wyroki, kontrowersje, mocje, kondemnaty) - sygn. 1-77, 135-145, 177, 195-196, 212-213; 2. Rejestry sądowe z lat 1611-1730 (fragm.), 1778-1797, spisy spraw rozstrzyganych przez sąd – sygn. 78, 146-157, 178-182, 197-201, 214; 3. Pozwy z lat 1577-1657, 1749, 1786, 1791, 1796 – sygn. 79 4. Księgi zapisów wieczystych (perpetuitates, acta inscriptionum perpetuitatum, protocollon inscriptionum, libri ingrossationum) z lat 1409-1682, 1745-1752, 1778-1810, zawierające wpisy darowizn (donatio), działów majątkowych (diuisio), ugód (concordia, consensus), intromisji (intromissio), zrzeczeń (abrenuntiatio), cesji (cesio), posagów (reformatio), transakcji kupna-sprzedaży (venditio, resignatio) – sygn. 1-15, 80-90, 105-118, 158-161, 163, 183, 185, 203-204, 215-227, 255-256; 5. Księgi zobowiązań (obligationes, acta obligationum, obligatoria, protocollon debitorum, libri ingrossationum) z lat 1409-1682, 1782-1810 obejmujące zapisy skryptów dłużnych (debitum), skwitowań długów (quietatio), kontraktów dzierżawnych dóbr (arenda), zastawów nieruchomości w związku z zaciąganiem pożyczek (obligatio), plenipotencji (plenipotentia), dożywoci (advitalitas), umocnień umów prywatnych (roboratio) – sygn. 1-15, 91-118, 162-163, 184, 204, 215-227, 255-256; 6. Księgi relacji, prowadzone w systemie podwójnym (protokół i kopie) z lat 1778-1810, zawierające wpisy, które z prawnego punktu widzenia miały charakter dowodowy lub informacyjny: relacje woźnych o dokonanych czynnościach urzędowych, manifesty stron w sprawach spornych oraz oblaty aktów i dokumentów o różnorodnej tematyce i charakterze, stanowiące załączniki do prowadzonych spraw (spornych i niespornych) – sygn. 164-173, 186-189, 205-208, 228-234, 257; 7. Protokoły plenipotencji z lat 1792-1810 – sygn. 190, 209, 235-236; 8. Protokoły komplanacji z lat 1795-1810, zawierające ugody w sprawach majątkowych – sygn. 210, 237-238, 258; 9. Księgi zaświadczeń z lat 1800-1810, dotyczące obciążeń majątków ziemskich – sygn. 239-240; 10. Ekstrakty i kopie z XV-XIX – sygn. 119-125, 174-175, 191, 211; 11. Rejestry kancelaryjne (indeksy, sumariusze, widendarze) z lat 1599-1641, 1787-1810 – sygn. 78, 176, 192-194, 205, 241-254. II. Akta sądów wiecowych (Acta colloquialia) z lat 1409-1571, wpisy o charakterze spornym i niespornym – sygn. 126-127; III. Akta sądów sejmowych (Acta conventionalia) z lat 1554, 1566, 1569, wpisy o charakterze spornym i niespornym – sygn. 128-133; IV. Akta nowego sądu (Acta Novi Iudici) z 1563 r. – sygn. 134 Ponadto w księgach znajdują się również wpisy sądu kasztelana i wojewody lubelskiego w Wąwolnicy, sądów w obecności króla, sądów sejmikowych (conventio particularis, conventio generalis) z XV-XVI w., Trybunału Koronnego z XVI-XVII w. oraz przypadkowe fragmenty stanowiące części innych zespołów ksiąg ziemskich i grodzkich (drohickie, chełmskie, krasnostawskie, urzędowskie).

Początki działalności sądu ziemskiego lubelskiego sięgają drugiej połowy XIV w. Był organem pierwszej instancji a jego jurysdykcji podlegały wszystkie sprawy szlachty osiadłej z dziedziny sądownictwa spornego, z wyłączeniem należących do grodu 4 artykułów starościńskich (podpalenie, napad na drodze publicznej, najście na dom, zgwałcenie). Ponadto do 1631 r. jako jedyny miał prawo przyjmowania do swoich akt wpisów związanych z nabywaniem lub zbywaniem dóbr ziemskich (tzw. prawo wieczności). Obszarem działania sądu lubelskiego, funkcjonującego początkowo jako Iudicium generale terrae Lublinensis, była ziemia lubelska z powiatem urzędowskim włącznie. Ten sam skład sędziowski sprawował w określonych prawem terminach sądy w Lublinie dla powiatu lubelskiego, a tuż po nich dla powiatu urzędowskiego w Urzędowie. Najpóźniej w pierwszej połowie XVIII w. zaniechano sprawowania odrębnych sesji urzędowskich. Skład sędziowski stanowili wybierani na sejmikach i zatwierdzani przez króla: sędzia (iudex terrestris), podsędek (subiudex terrestris) i pisarz ziemski (notarius terrestris). Konstytucje sejmowe szczegółowo regulowały zasady wyboru, zatwierdzania, składania przysięgi oraz trybu sprawowania funkcji. Obradom towarzyszyło zwykle kilku przedstawicieli szlachty w roli asesorów. Sąd sprawował swe funkcje okresowo, na rokach ziemskich (termini terrestres). Przed ich rozpoczęciem odbywało się leżenie ksiąg (positio actorum), podczas którego pisarz i komornicy przyjmowali wpisy od stron. Terminy regulowane były zwyczajem oraz konstytucjami sejmowymi. Językiem sądu była łacina. W 1792 r. Sejm Wielki dokonał reformy sądownictwa szlacheckiego I instancji, wprowadzając na miejsce dotychczasowych sądów ziemskich i grodzkich sądy ziemiańskie. Zachowano uprawnienia obu sądów, wprowadzając jednocześnie zmiany w składzie sądu oraz trybie sprawowania funkcji – „sąd zawsze gotowy” (VL IX, s. 370-376). Kolejną reformę przyniosła konstytucja grodzieńska z 23 XI 1793 r. przywracająca sądy ziemskie. Utrzymano jednak szeroką kolegialność sądu, zasady funkcjonowania i wprowadzony w sądach ziemiańskich urzędowy język polski (VL X, s. 286-294). Po III rozbiorze władze austriackie zachowały przejściowo na terenie Galicji Zachodniej polskie sądownictwo ziemskie, do czasu ukonstytuowania się nowych sądów szlacheckich. W 1796 r. sąd ziemski przekształcono w C. K. Sąd Ziemski Lubelski (Cesareo Regium Iudicium Terrestre Lublinense), jednak dopiero wprowadzenie na terenie Księstwa Warszawskiego kodeksu Napoleona i nowej organizacji sądownictwa spowodowało ostateczną likwidację sądownictwa ziemskiego działającego w oparciu o przepisy dawnego prawa polskiego (14 VIII 1810 r.).

nr mikrofilmu 115317-115487; 9 ksiąg ziemskich lubelskich z lat 1416-1615 znajduje się w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku, fond 1759, sygn. 1a; fond 1768, sygn. 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11.