W zespole zachowały się takie akta jak: dzienniki podawcze, protokoły Walnych Zgromadzeń, Komisji Rewizyjnej, raportyprotokoły posiedzeń i sprawozdania Rady Zarządu i Sztabu Straży Ogniowej w Częstochoie, protokoły posiedzeń Sądu Koleżeńskiego, sprawozdania z działalności, wytyczne oraz przepisy jednostek nadrzędnych – między innymi Związku Straży Pożarnych RP Oddział Powiatowy w Częstochowie, Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego, deklaracje i podania o przyjęcie do Straży Ogniowej, listy i wykazy alfabetyczne członków Straży, wnioski o odznaczenia, wykazy odznaczonych strażaków, materiały dotyczące działalności Jakuba Kona, Jana Serednickiego, Stefana Gawlika, ubezpieczenia-wykazy ubezpieczonych; ubezpieczenia wzajemne budowli od ognia, księga meldunków Straży Ogniowej i protokoły zgłoszeń pożarów, materiały dotyczące szkoleń i ćwiczeń strażackich, orkiestra strażacka; ewidencja członków, inwentarz orkiestry-wykaz przydzielonych instrumentów, zaproszenia, udział w uroczystościach miejskich, gratulacje, telegramy, obchody Dnia Strażaka, zabawy i imprezy strażackie, dokumenty księgowe, w tym księgi kasowa i rachunkowe, spisy inwentarza strażackiego, zbiórka uliczna, dobrowolne ofiary - listy darczyńców, podania o zezwolenie na kwestę. W zespole zachowały się także materiały dotyczące historii powstania OSP w Częstochowie; wspomnienia, obchody jubileuszy powstania Straży; umundurowanie, uzbrojenie oraz sprzęt strażacki. Oprócz dokumentacji aktowej w zespole przechowywane są albumy z fotografiami, luźne fotografie, projekty techniczne rozbudowy budynku na ul. Strażackiej 3 oraz wydawnictwa.

Ochotnicza Straż Pożarna w Częstochowie została utworzona 5 listopada 1871 roku staraniem Juliana Fuchsa, Teodora Łagodzińskiego i Franciszka Rychlickiego. W sierpniu 1877 roku zatwierdzono przez Generał Gubernatora Warszawskiego statut. Już w 1876 roku częstochowska straż stanęła przed groźbą likwidacji. Wówczas prezydent miasta zwołał zebranie mieszkańców, na którym uchwalono 10-procentowy podatek na rzecz Straży, z założeniem, że każdego roku wpływy wyniosą 750 rubli. Tak się jednak nie stało i Straż ciągle borykała się z problemami finansowymi. W latach 1878-1880 roku Zarząd stanowili: Maksymilian Paciorkowski – prezes, Łazowski, Paweł Wolberg, Maciej Wolański, A. Gogolewski, Michał Cieszewski. W szeregach Straży służyło wówczas 120 ochotników, członków popierających było 112. Naczelnikiem był Florian Kieslich. W 1882 roku prezesem Straży był Julian Fuchs, a członkami zarządu byli: Daniel Böhm, J. Polczyński, Józef Panceram, A. Gogolewski, Ignacy Józefowicz. W tym czasie władze gubernialne zawiesiły działanie statutu z 1877 roku i nakazały stosować statut Straży Ogniowej Rawskiej, który oddawał nadzór zarówno nad Zarządem jak i komendantem miejscowemu policmajstrowi. W tym samym roku Magistrat przydzielił plac, na którym Straż postawiła pierwsze budynki: remizę i pomieszczenie dla stróża. Ówczesny gubernator piotrkowski odmówił wydania pozwolenia na budowę kancelarii. Na jego polecenie został też usunięty prężnie działający Julian Fuchs. W latach 1883-1902 prezesami Straży byli kolejno: Hieronim Racięcki, J. Panceram, Władysław Piątkowski, Hubert Dębski, Władysław Małkowski. W 1900 roku prezes Władysław Małkowski i Jakub Kohn uczestniczyli w Międzynarodowym Kongresie Straży Ogniowych w Paryżu. Rok ten pamiętny także z powodu pożaru Wieży Jasnogórskiej w dniu 15 sierpnia, gdzie podczas akcji ratowniczej uszczerbku na zdrowiu poniosło kilku strażaków, a jeden ze strażaków po kilku dniach zmarł. W ciągu pierwszego ćwierćwiecza swojego istnienia Ochotnicza Straż Ogniowa w Częstochowie ulega reorganizacjom, a nawet doszło do zawieszenia jej działalności.Straż od początku czciła rocznicę swojego powstania, jednakże projektowany „obchód” 10-lecia istnienia w 1881 roku nie odbył się z powodu zakazu władz gubernialnych. Dopiero udało się zorganizować jubileusz na 25-lecie powstania Straży. Na posiedzeniu Sztabu Straży w dniu 5 października 1896 roku zaplanowano uroczysty obchód poprzez nabożeństwo, po którym miał się odbyć przegląd Straży w obecności zaproszonych gości, a następnie poczęstunek dla strażaków. Dla upamiętnienia uroczystości jubileuszu planowano także wydać, za pozwoleniem władz, pamiątkowy żeton dla zasłużonych strażaków czynnych i honorowych. Uroczystości miały odbyć się 5 listopada 1896 roku. Prezesem był wtedy Hubert Dębski, komendantem był Maciej Wolański. Jednakże faktyczne obchody XXV-lecia powstania Straży odbyły się dopiero 4 maja 1897 roku, w dniu św. Floriana. Kolejny jubileusz obchodzono 10 listopada 1901 roku, kiedy przypadła 30 rocznica założenia Straży. Kolejne jubileusze także obchodzono bardzo uroczyście. W 1910 roku nastąpiły zmiany w kierownictwie Straży. Ukształtował się nowy Zarząd w osobach: Stanisław Jełowiecki – prezes oraz członkowie Cyprian Apanowicz, Władysław Bogusławski, Markus Gradstein, Stanisław Helman, Adam Kanczewski, Mieczysław Kokowski, Jakub Kohn – sekretarz, Henryk Markusfeld – skarbnik, Jan Serednicki, Gustaw Wolski i Mieczysław Zborowski. Komendantem został Edward Brühl. Na Walnym Zgromadzeniu Maciejowi Wolańskiemu przyznano tytuł członka honorowego. W listopadzie 1910 z udziałem delegata z Częstochowy Jakuba Kona odbył się Zjazd Delegatów Strażactwa Polskiego we Włocławku. Był to także przełomowy rok ze względu rozpoczęcie budowy nowego budynku dla Straży; remizy wraz z kancelarią i dużą salą do zebrań i ćwiczeń strażackich z zapleczem kuchennym. Cały budynek posiadał centralne ogrzewanie, wodociągi i kanalizację oraz oświetlenie elektryczne. W 1914 roku w obliczu zbliżającej się wojny Straż przerywa swoje normalne zajęcia i w dniu 1 sierpnia zwołuje w sali strażackiej zebranie Zarządu i Sztabu oraz wszystkich sfer Częstochowy. Na zebraniu tym uchwalono, że w razie opuszczenia miasta przez wojska rosyjskie tworzy się Straż Obywatelską. Na jej czele stanął komendant Edward Brühl. Powołano także Sąd Obywatelski przy Straży Ogniowej. Dnia 3 sierpnia 1914 roku władzę przejął niemiecki komendant, który powierzył sprawę bezpieczeństwa ponownie Straży Obywatelskiej. W listopadzie 1918 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Straż nadal wykonywała swoje obywatelskie obowiązki; pomagała rozbrajać Niemców, chronić najważniejsze obiekty w mieście, pilnowała porządku. W okresie międzywojennym roku Straż prowadziła także szeroką działalność obywatelską, społeczną i kulturalną. Tę aktywność Straży ograniczył wybuch II wojny światowej. Przed wybuchem wojny częstochowska straż mogła poszczycić się posiadaniem 5 samochodowych oddziałów ochotniczych, oddziału żeńskiego, zawodowego pogotowia oraz orkiestry. Mimo okupacji niemieckiej Straż nadal angażowała się w pomoc mieszkańców i instytucjom miejskim. Udzielała pomocy partyzantom, którzy przywdziewając mundury strażackie ukrywali się, opiekowała się ludźmi wysiedlonymi z Poznańskiego i Pomorza. Prezesem Straży Ochotniczej był wówczas Adam Plebanek, naczelnikiem Edward Mąkosza. Dzięki ogromnemu poświęceniu udało się przetrwać wojnę, choć nie bez strat osobowych i sprzętowych. Okupant nakazał utworzyć zawodową straż pożarną, która przejmowała sprzęt i lokal. W 1944 roku działalność Ochotniczej Straży Pożarnej w Częstochowie praktycznie nie istniała. W 1945 roku, tuż po zakończeniu wojny strażacy próbowali uratować to, co nie zostało zniszczone lub zagrabione. Prezesami Straży w okresie 100-lecia byli: 1. Julian Fuchs 1871-1877 2. Franciszek Paciorkowski 1878-1880 3. Jerzy Pałczyński 1881 4. Julian Fuchs 1882 5. Hieronim Racięcki 1883-1884 6. Józef Panceram 1885 7. Władysław Piątkowski 1886-1895 8. Hubert Dębski 1896-1898 9. Władysław Małkowski 1899-1902 10. Władysław Kozłowski 1903-1904 11. Mieczysław Kokowski 1905 12. Władysław Bogusławski 1906-1909 13. Stanisław Jałowiecki 1910-1917 14. Jakub Kon 1917-1938 15. Adam Plebanek 1938-1948 16. Kazimierz Kasprzyk 1949-1957 17. Jan Serednicki 1957-1974. Obecnie jednostka ma charakter jednostki specjalistycznej zajmującej się Ratownictwem Wodnym, liczy 37 członków - wyszkolonych płetwonurków