Akta miasta Przedborza

Sygnatura
48/687/0
Liczba serii
0
Liczba skanów
0

Zawartość:

Najcenniejszą teczką w zespole jest poszyt wytworzony przez Wydział Administracyjny Urzędu Municypalnego (Magistratu) w latach 1822 - 1901, zawierający przywileje miasta Przedborza Ponadto z XIX w. zachował się tylko drugi poszyt dotyczący napraw kościołów w latach 1844 – 1862. Z okresu I wojny światowej zachowała się jedna teczka dotycząca ochotniczej straży ogniowej. Zdecydowaną większość zespołu stanowią akta z okresu międzywojennego, wśród których najważniejsze są księgi protokołów z posiedzeń Rady Miejskiej z lat 1917 – 1938, Magistratu z lat 1925 - 1932 oraz budżety miasta z lat 1935 -1939. Pojedyncze teczki dotyczą np. kosztów budowy Elektrowni Miejskiej z 1928 r., ubezpieczeń emerytalnych pracowników magistratu z lat 1930 – 1939. Z okresu okupacji hitlerowskiej pochodzą dwie teczki zawierające wykazy urodzonych, zaślubionych i zmarłych z lat 1939 – 1941 oraz bilans rzeźni miejskiej z 1941 r. Znaczącą część zespołu stanowią księgi ludności. miasta Przedborza i Widomy. Księgi te podzielone zostały na dwie serie: pierwszą szczątkową z lat 1874 – 1903 liczącą 4 j.a. wraz ze skorowidzami i drugą, lepiej zachowaną z lat 1903 – 1932 w ilości 7 j.a.

Dzieje twórcy:

Pierwsza wzmianka o Przedborzu pochodzi z roku 1136 . Miasto to wymieniono w bulli gnieźnieńskiej, która wspomina o komorze celnej w Przedborzu. Należało ono do kasztelani małogoskiej . W Przedborzu odbywały się wiece, na które książęta dzielnicowi zapraszali dostojników świeckich i kościelnych. W XIII w. odbyły się tu zjazdy z udziałem książąt. Pierwszy z nich miał miejsce w 1239 r. Był to zjazd Bolesława Wstydliwego z matką Grzymisławą i Konrada Mazowieckiego z synem Siemowitem. Położono wówczas kres bratobójczym walkom oraz ustalono granice posiadłości obu książąt na linii rzeki Pilicy . Następny zjazd książąt dzielnicowych odbył się w Przedborzu w 1260 r. Przedbórz w XIII w. stał się miastem granicznym księstwa sandomierskiego. W XIV w. nastąpiło przekształcenie księstw w województwa, a kasztelanie weszły w skład nowoutworzonych powiatów. Od tego czasu aż do 1795 r. Przedbórz należał do powiatu chęcińskiego w województwie sandomierskim. Kazimierz Wielki nadał osadzie Przedbórz prawa miejskie i ufundował zamek o charakterze obronnym i mieszkalnym . Nie zachował się przywilej lokacyjny, który spłonął podczas pożaru miasta na pocz. XV w. Władysław Jagiełło wystawił nowy w 1405 r., używając zwykłej w takich wypadkach formuły przeniesienia miasta z prawa polskiego na prawo miejskie magdeburskie . Prawa i swobody przyznane miastu były wzorowane na prawach miasta Chęciny . Przez Przedbórz wiodła droga królewska „via antiqua” z Krakowa do Piotrkowa, w którym odbywały się zjazdy a następnie sejmy walne koronne . Wieki XV i XVI to okres ożywionego rozwoju gospodarczego miasta. Od czasów Stefana Batorego datuje się znaczący napływ ludności żydowskiej do Przedborza . Podczas wojen szwedzkich miasto doznało bardzo poważnych zniszczeń. W wyniku III rozbioru Polski weszło w skład zaboru austriackiego i należało do prowincji austriackiej tzw. Galicji Zachodniej . W 1809 r. po zwycięskiej wojnie z Cesarstwem Austriackim Przedbórz został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. Należał do powiatu koneckiego w departamencie radomskim . Wraz z powstaniem Królestwa Polskiego w 1815 r. miasto Przedbórz znalazło się w powiecie koneckim, obwodzie opoczyńskim, województwie sandomierskim z siedzibą w Radomiu . Postanowieniem namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka z 25 listopada 1823 r. wieś Widoma - przedmieście powstałe w XVIII w. wraz z folwarkiem Wola Przedborska, należące dotychczas do powiatu radomszczańskiego w obwodzie piotrkowskim w województwie kaliskim zostały włączone do miasta Przedborza, a tym samym do powiatu koneckiego w obwodzie opoczyńskim województwa sandomierskiego . Po przemianowaniu województw na gubernie Przedbórz należał od 1837 r. do guberni sandomierskiej, a od 1845 r. do guberni radomskiej. Działalność władz miejskich regulowały wówczas postanowienia Namiestnika Królestwa Polskiego z 3 lutego 1816 r. i z 30 maja 1818 r. . Organizacja władz miejskich Przedborza w XIX w. podlegała przekształceniom. W I połowie XIX w. władzę wykonawczą w mieście sprawował Urząd Municypalny, od 1842 r. Magistrat. Na czele Magistratu stał burmistrz, a podlegali mu ławnicy – członkowie Magistratu. Do kompetencji Magistratu należało: ogłaszanie i wykonywanie zarządzeń rządowych, zarządzanie własnością miasta, nadzór nad robotami publicznymi, utrzymywanie dróg i mostów, bezpieczeństwo i zdrowie ludności, zapobieganie żebractwu i włóczęgostwu, pobór podatków, wydawanie zaświadczeń i paszportów, zakwaterowanie wojska . Ukaz cara Aleksandra II z 24 maja (5 czerwca 1861 r.) podzielił zarząd miejski na: organ uchwałodawczy – Radę Miejską i wykonawczy – Magistrat . Zadaniami Rady Miejskiej było: uchwalanie budżetu, czuwanie nad jego wykonaniem, podejmowanie uchwał dotyczących transakcji nieruchomościami, przyjmowanie legatów, zaciąganie pożyczek oraz kontrola Magistratu. Trudno ustalić, czy taka rada istniała w Przedborzu ze względu na szczupłość zachowanych materiałów z omawianego okresu. Działał tylko Magistrat prawdopodobnie wykonujący czynności Rady Miejskiej . Opis historyczno – statystyczny miasta z 1860 r. podawał, że powierzchnia Przedborza wynosiła 13 włók i 18 mórg. W mieście zamieszkiwało wtedy 4510 osób, w tym 3450 Żydów, 1006 katolików, 2 prawosławnych, 52 ewangelików . W czasie I wojny światowej miasto znalazło się pod okupacją austriacką. Rozporządzenie Naczelnego Wodza Armii (austriackiej) nr 65 z 18 sierpnia 1916 r. o ordynacji miejskiej dla 34 miast (w tym również dla miasta Przedborza) nakazywało dokonanie wyboru Rady Miejskiej . Liczyła ona 24 radnych i była zwierzchnim organem uchwałodawczym. Zajmowała się gospodarką, sprawami zdrowia mieszkańców i kultury. Podlegał jej zarząd majątkiem miasta, sprawy rozwoju handlu, zaopatrzenia w żywność, targowe, budownictwa miejskiego, urządzania i utrzymania dróg, komunikacji, zaopatrzenia w wodę, elektryfikacji, kanalizacji i urządzenia szpitali miejskich. Uchwały dotyczące budżetu, planów regulacji miasta, opłat, regulaminu dla reprezentacji i władz miejskich wymagały zatwierdzenia przez Cesarski i Królewski Zarząd Wojskowy. Magistrat był organem wykonawczo – zarządzającym. Składał się z burmistrza, zastępcy, 4 ławników wybieranych przez Radę Miejską. Zajmował się wprowadzeniem uchwał Rady Miejskiej w życie i współuczestniczył w sprawach administracji publicznej. Kadencja Rady Miejskiej i Magistratu trwała trzy lata. W odrodzonej Rzeczypospolitej od 1919 r. Przedbórz wchodził w skład powiatu koneckiego w województwie kieleckim. W okresie międzywojennym podstawę prawną organizacji władz miejskich Przedborza stanowił dekret Naczelnika Państwa o wyborach do rad miejskich na terenie Królestwa Polskiego z 13 grudnia 1918 r. i Dekret Naczelnika Państwa o samorządzie miejskim z 4 lutego 1919 r. Radnych Rady Miejskiej wybierano w tajnym głosowaniu. Władza wykonawcza w mieście w dalszym ciągu nosiła nazwę Magistrat. Realizował on uchwały Rady Miejskiej. W 1920 r. Rada Miejska powołała sekcję aprowizacyjną, zajmującą się zaopatrywaniem ludności w żywność. Utworzono też inspekcję mieszkaniową i gospodarczą. Członkami Magistratu byli: burmistrz, zastępca i 4 ławników. Z dniem 1 września 1930 r. wojewoda kielecki odwołał urzędującą Radę Miejską i Magistrat oraz powołał Tymczasowy Zarząd Miasta z tymczasowym burmistrzem . Ustawa z 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego wprowadziła zmiany w samorządzie miejskim . Zgodnie z tą ustawą w Przedborzu organem uchwałodawczym i kontrolującym była Rada Miejska, składająca się z 24 radnych, których wybierano w wyborach powszechnych. Na czele miasta stał burmistrz i trzech członków zarządu (ławników). Rada powoływała Zarząd Miasta i kontrolowała jego działalność. Zarząd Miasta działał kolegialnie i wówczas nosił nazwę Magistrat. Kolegium Zarządu stanowili: burmistrz i jego zastępca oraz czterech ławników. Kadencja Zarządu i Rady trwała 5 lat. Burmistrz przewodniczył posiedzeniom Magistratu i obradom Rady Miejskiej. Ponadto do zadań burmistrza należały: kontrola biur oraz przedsiębiorstw miejskich i reprezentowanie miasta na zewnątrz. Zarząd Miejski z kolei przygotowywał wszystkie sprawy, ustanawiane następnie przez Radę Miejską. Zarząd ustalał plan budżetu, własny regulamin przedsiębiorstw miejskich, decydował o zaciągnięciu pożyczek, ustalał opłaty za korzystanie z zakładów i przedsiębiorstw, rozpatrywał oferty przetargu, oddawał w dzierżawę nieruchomości . Na podstawie ustawy z 9 kwietnia 1938 r. o zmianie granic województw: białostockiego, kieleckiego, lubelskiego, łódzkiego i warszawskiego od 1 kwietnia 1939 r. miasto wraz z powiatem koneckim włączono do województwa łódzkiego . W tym czasie Przedbórz liczył 7000 mieszkańców . Podczas okupacji hitlerowskiej Przedbórz nie zmieniając swojej przynależności powiatowej stał się jednym z miast Dystryktu Radomskiego . Organizację ówczesnych zarządów miejskich określały rozporządzenia: z 26 października 1939 r. o odbudowie administracji okupowanych obszarów, z 28 listopada 1939 r. o zarządzie gmin polskich i z 14 września 1942 r. o uproszczeniu administracji Generalnej Guberni w dziedzinie administracji wewnętrznej . Zgodnie z tymi rozporządzeniami burmistrz mianowany przez Generalnego Gubernatora otrzymał pełnię władzy w mieście, kierował gospodarką finansową i był za nią odpowiedzialny. Władzę nadzorczą sprawowali starosta i szef dystryktu radomskiego. Mieli oni prawo zawieszać i zmieniać każde zarządzenie burmistrza, a także wydawać własne. Burmistrz stał się tylko wykonawcą zarządzeń władz niemieckich. Szczątkowa ilość zachowanych akt z tego okresu nie pozwala na ustalenie kompetencji Zarządu Miejskiego, ani na odtworzenie jego struktury. Po II wojnie światowej liczba mieszkańców Przedborza zmniejszyła się o połowę - do 3500 osób .

Daty skrajne:

1822-1945 [1946-1949]

Klasyfikacja:

administracja ogólna

Nazwa twórcy:

Daty:

1822-1945, 1946-1949.

Nazwa dawna:

Nazwa obcojęzyczna:

Języki:

rosyjski, polski

Dostępność:

Udostępniany w całości

Ogółem jednostek archiwalnych:

635

Ogółem opracowanych jednostek archiwalnych:

635

Ogółem jednostek archiwalnych bez ewidencji:

0

Ogółem metrów bieżących

8.0

Ogółem opracowanych metrów bieżących

8.0

Ogółem metrów bieżących bez ewidencji

0.0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0

Ogółem plików :

0

Ogółem rozmiar (w MB):

0.0

Ogółem dokumentów

0

Ogółem spraw

0

Ogółem klas

0

Ogółem jednostek archiwalnych:

0.0

Ogółem metrów bieżących:

0.0

Daty skrajne dokumentacji niearchiwalnej:

Nazwa Inwentarz skarbowy Uwagi
inwentarz książkowy zatwierdzony Tak