I. Okres Rzeczypospolitej Obojga Narodów: lustracja miasta Komisji Dobrego Porządku 1783 (sygn. 1) i ogłoszenia w sprawie sprzedaży domów z lat 1805-1806 (sygn. 4770). II. Okres Księstwa Warszawskiego 1809-1815: akta organizacji Gwardii Miejskiej, wykazy powołanych do Gwardii, sprawy aprowizacji (sygn. 2). III. Okres zaboru rosyjskiego: Urząd Municypalny 1818-1842 [1843-1866]: sprawy nadużyć rzeźników i piekarzy, wykazy podatników na budowę szpitala, rewizje kasy ekonomicznej, ekspedycja, czyszczenie rzeki Bzury (sygn. 3-8). Magistrat Miasta Łowicza 1847-1914: zarządzenia prezydenta, protokoły posiedzeń, dochody i wydatki kasy ekonomicznej, aresztanci, umowy dzierżawne, rejestry pomiarowe, protokół „instalacji” prezydenta (sygn. 9-16, 4650-4652, 4783). IV. Okres okupacji niemieckiej 1915-1918 [1921]: zarządzenia władz, kwaterowanie wojska, szpitale, organizacja sądów, obieg pieniędzy, sprawy urzędników, komisja podatkowa, egzekucja podatków, cła mostowe i uliczne, leczenie ubogich, szkolnictwo, straż ogniowa, sprawy budowlane i odbudowy ze zniszczeń, studnie, las miejski i ogrody, wykazy nieruchomości, dzierżawy gruntów miejskich, pozwolenia przemysłowe, protokoły posiedzeń Magistratu i Rady Miejskiej, cmentarze, gmina żydowska, organizacja więzienia, budowa pomnika T. Kościuszki, prowadzenie akt stanu cywilnego (sygn. 17-142). Wydział Policyjny I 1918: utrzymanie więzienia, wykaz właścicieli gruntów i dzierżawców, przeciwdziałanie epidemiom, sprawy paszportowe (sygn. 143-153). Wydział Administracyjny II 1918 [1919]: wykazy zakładów przemysłowych, sprawy Rady Opiekuńczej i milicji, straty wojenne, odszkodowania za szkody, kontrybucje i zabór mienia, rekwizycje, pomoc ubogim i żołnierzom, spisy nieruchomości, sprawy budowlane, szkolnictwo, cechy rzemieślnicze, dzierżawy gruntów (sygn. 154-231). Wydział III Kwaterunkowy 1918: odszkodowania za kwatery, wyznaczanie podwód, zaopatrzenie dla wojska, więzienie, sprawy szkolne (sygn. 232-242). V. Okres międzywojenny: Wydział Policyjny 1918-1920: opłaty i koszta sądowe, statystyka przestępczości, sprawy przesiedleńcze i bezrobocia, paszporty, zameldowania i wymeldowania, sprawy rezerwistów i zasiłków dla rodzin wojskowych, rejestracja cudzoziemców (sygn. 243-262). Wydział II Administracyjny 1918-1920 [1921-1922]: wybory do Sejmu Ustawodawczego i Rady Miejskiej, rejestracja strat wojennych, świadectwa przemysłowe, podatki i opłaty skarbowe, regulamin Magistratu, aprowizacja, utrzymanie przedsiębiorstw miejskich, dzierżawy, roboty publiczne, ochrona zdrowia, protokoły posiedzeń Magistratu i Rady Miejskiej, majątek miejski, rzemiosło, pożyczki, podatki, budżet i rewizje kasy miejskiej, opisy wydarzeń w mieście podczas I wojny światowej, Komitet Sztandarowy dla 20 Pułku gen. J. Hallera, danina na rzecz wojska, listy płacy pracowników miejskich (sygn. 263-386). Wydział I Administracyjny 1921 [1922-1927]: utrzymanie pracowników, zakłady dobroczynne, dzierżawy, protokoły posiedzeń Zarządu, wybory do cechów, apteka miejska, składka bożnicza, wybory uzupełniające do Sejmiku Powiatowego (sygn. 387-411). Wydział I Centralny 1921-1929: dozory kościelne, pomoc jeńcom i uchodźcom, dzierżawa gruntów miejskich i podatki, wybory do cechów, funkcjonowanie organów samorządu w mieście i powiecie, zatrudnianie i listy płacy pracowników samorządowych, sprawy Związku Miast Polskich, protokoły posiedzeń Zarządu i Rady Miejskiej, ogłoszenia i obwieszczenia, subsydia, cmentarze, wybory do Sejmu Ustawodawczego, organizacja wystawy jarmarku św. Mateusza, wybory do Rady Miejskiej 1923 i 1927 r., statystyka rolna, protokoły komisji Rady, prenumerata czasopism, sprawozdania sytuacyjne z działalności Magistratu, komitety uroczystości i obchodów, ubezpieczenia pracowników, budżety, utrzymanie szkoły handlowej, organizacja i działalność Komunalnej Kasy Oszczędności (sygn. 412-681). Sekretariat Wydział I 1930 [1931-1934]: statuty organizacyjne, sprawy personalne i wykazy pracowników, protokoły posiedzeń Zarządu, Magistratu i Rady, działalność komisji, protokoły lustracji i zalecenia pokontrolne, budżet, ogłoszenia urzędowe, obchody 25-lecia walki o szkołę polską, odznaczenia, pożyczki, sprawy sądowe, elektrownia i budowy miejskie (sygn. 682-721). Wydział I Prezydialny 1930-1933: stypendia, wybory do Sejmu i Senatu, zmiany nazw ulic, sprawy sądowe, świadectwa rzemieślnicze, podatki i subwencje, statystyka produkcji rolnej, protokoły posiedzeń Rady i Zarządu, elektryfikacja, organizacja Kasy Przezorności Pracowników Miejskich, lustracje i zarządzenia pokontrolne, spis ludności, pożyczki, działalność komisji, ubezpieczenia i sprawy pracownicze, instrukcje biurowe, statuty, pomoc bezrobotnym, rejestracja zakładów (sygn. 722-822). Wydział II Finansowo-Podatkowy 1920-1933 [1934]: kontrole dochodów i wydatków, korespondencja ze Związkiem Miast Polskich, okólniki władz, odszkodowania za straty wojenne, pożyczki, podatki i ich egzekucja, budżety i sprawozdania z ich wykonania budżetu, sprawy kasowe przedsiębiorstw miejskich, dzienniki główna, listy płacy pracowników (sygn. 823-1029). Wydział III Kwaterunkowy 1918-1920 [1933]: zakwaterowanie wojska, inspekcje mieszkaniowe, sprawy sanitarne (sygn. 1030-1044). Wydział III Mieszkaniowo-Sanitarny 1921-1933: rekwizycje mieszkań, kwaterowanie wojska, funkcjonowanie szkół powszechnych, kontrole sanitarne, sprawy utrzymania aresztu policyjnego, czytelnie i biblioteki, ambulatorium, oświata pozaszkolna i kursy dla analfabetów, łaźnia miejska, organizacja i działalność Szkoły Dokształcenia Zawodowego oraz Miejskiej Szkoły Handlowej, ochronki dla dzieci, statystyka cen, opieka społeczna, rejestracja bezrobotnych, Komitet Pomocy Bezrobotnym, statystyka chorób zakaźnych, komisja do badania cen, organizacja i działalność Towarzystwa Dobroczynności oraz Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem, przychodnia przeciwgruźlicza i przeciwjagliczna, apteka miejska, muzeum im. W. Tarczyńskiego, fundusz bezrobocia (sygn. 1045-1259). Wydział IV Statystyki i Gospodarki Miejskiej 1920-1933: elektrownia miejska, sprawy rejestracji mieszkańców i prowadzenia ksiąg stałej ludności, statystyka i ruch ludności, zmiany granic miasta, rejestry i zawiadomienia o karalności, dowody osobiste i paszporty, pobór do wojska, organizacja spisu powszechnego, inwalidzi wojenni, weterani powstań narodowych, pozbawienie i poświadczenie obywatelstwa polskiego, prowadzenie ksiąg stanu cywilnego i rejestrów mieszkańców (sygn. 1260-1392). Wydział V Gospodarki Miejskiej 1920-1929: zadrzewianie ulic, plany regulacyjne miasta, osuszanie gruntów, sprzedaż folwarku Blich, wykazy zakładów przemysłowych i handlowych, pomiar gruntów i poszerzenie granic, założenie bulwaru, budowa mostu, urządzenie targowicy, elektrownia i rzeźnia miejska, protokoły Komisji Gospodarki Miejskiej i Pomiarowo-Regulacyjnej, parcelacje gruntów, dzierżawy nieruchomości, studnie, wodociągi i kanalizacje, remonty i konserwacje obiektów miejskich, pożyczki inwestycyjne, budowa pomnika „Synom Ziemi Łowickiej – Bojownikom o Niepodległość”, pozwolenia na remonty, Miejska Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa, udzielanie pożyczek, pozwolenia na budowę, budowa nowej elektrowni, regulacje rzeki Bzury, budowa szkół powszechnych (sygn. 1393-2150). Wydział V Gospodarki Miejskiej i Majątku Miejskiego 1929-1933: plany i ich zatwierdzanie, pozwolenia na budowę, odbudowa ze zniszczeń wojennych, elektryfikacja, statystyka budowlana, zakładanie i konserwacje ulic, placów i chodników, protokoły Komisji Gospodarki Miejskiej, pożyczki, licytacje i dzierżawy, rejestracja i numeracja nieruchomości, tablice pamiątkowe, rzeźnia miejska, ogród botaniczny na Bratkowicach, czyszczenie kanałów odwadniających, remonty domów, plany pomiarowe posesji, wykazy nieruchomości (sygn. 2151-2447, 4653-4742). Wydział I Centralny 1934-1937: sprawy osobowe pracowników, statuty, regulaminy i instrukcje Zarządu i komisji, wybory do Rady Miejskiej, zarządzenia burmistrza, pożyczki (sygn. 2448-2478). Wydział Mieszkaniowo-Sanitarny i Szkolny 1934-1935: utrzymanie i dozór szkół, działalność Komisji Sanitarnej, przedszkola, przychodnie, Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem, kolonie letnie (sygn. 2479-2491). Wydział V Gospodarki Miejskiej 1933-1934: projekty wodociągowe, spis nieruchomości, dzierżawy i sprzedaże placów, pozwolenia na budowę (sygn. 2492-2565). Wydział I Ogólny – Sekretariat 1935-1937 [1945-1949]: organizacja biur i przedsiębiorstw miejskich, sprawy osobowe, posiedzenia Zarządu, Rady Miejskiej i Miejskiej Rady Narodowej, skorowidz uchwał Rady Miejskiej (1917-1935), zatwierdzanie uchwał, finanse, sprawy sądowe, stypendia, szkoły, czytelnia i biblioteka, sprawy reprezentacyjne (sygn. 2566-2609). Referat II Opieki Społecznej 1935-1937: zaświadczenia rzemieślnicze, fundusz pracy, zapomogi stałe i doraźne, przytułek, opieka społeczna, ambulatorium i Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem, ceny, działalność Komisji Sanitarnej i Opieki Społecznej, przedszkola, aprowizacja miasta (sygn. 2610-2640). Referat Ewidencji i Kontroli Ruchu Ludności 1935-1937: zaświadczenia i wyciągi o zameldowaniu, dowody osobiste, sprawy poszukiwań osób, wybory do Sejmu i Senatu (sygn. 2641-2659). Referat Wojskowy 1935-1937: odroczenia i powołania do wojska, ochotnicy, inwalidzi wojenni, sprawy rezerwistów (sygn. 2660-2664). Wydział I Ogólno-Administracyjny 1938-1939: zbiórka pieniędzy na wojsko, sprawy członków Zarządu i Rady oraz pracowników miejskich, protokoły z posiedzeń Rady, opieka społeczna, sprawy sądowe, obchody rocznicy bitwy pod Grunwaldem, sprawa pomnika na grobie burmistrza L. Gołębiowskiego (sygn. 2665-2681). Wydział II Finansowo-Budżetowy 1933-1940: budżet i sprawozdania z jego wykonania, pożyczki, podatki, księgi główna (sygn. 2682-2710). Wydział III Gospodarki Miejskiej Referat Techniczno-Budowlany 1935-1937: protokoły Komisji Budowlanej, wykazy pracowników budowlanych, pozwolenia na budowę, budowa szkoły powszechnej na ul. Kaliskiej, parcelacje, plany pomiarowe, wodociągi (plany) i kanalizacja, projekty techniczne domów (sygn. 2711-2913). Referat Regulacyjno-Budowlany 1938-1939: plany pomiarowe, pozwolenia na budowę i ich kontrola, remonty obiektów (sygn. 2914-2995). Referat Gospodarczy 1935-1939: statystyka produkcji rolnej, protokoły Komisji Gospodarki Miejskiej, dzierżawy i sprzedaż gruntów, budowa muzeum, badania archeologiczne (sygn. 2996-3013). Referat Robót Publicznych 1938-1939: drogi i place publiczne, listy płacy robotników (sygn. 3014-3041). VI. Okres okupacji niemieckiej: Wydział I Ogólny 1939-1945: zarządzenia władz okupacyjnych, organizacja domu pracy dla Żydów, sprawy osobowe pracowników, elektryfikacja, sprawy emerytalne, wykazy poległych, grobownictwo, spis mieszkańców narodowości żydowskiej, wnioski o karty rozpoznawcze (sygn. 3042-3062). Wydział II Finansowy 1939-1945: budżety i plany finansowo-gospodarcze przedsiębiorstw, sprawozdania z wykonania budżetu, księgi kasowe (sygn. 3063-3086). Wydział III Gospodarki Miejskiej Referat Budowlany 1940-1944: ewidencja grobów, zniszczenia i straty wojenne, wodociągi i kanalizacje, regulacja Bzury, sprawy sądowe (sygn. 3087-3098). Referat Gospodarczy 1940-1944: statystyka przemysłowa, cegielnia miejska, sprawy obrony przeciwlotniczej, parcelacja i dzierżawy, konfiskata mienia żydowskiego, listy płacy pracowników miejskich, przebudowy, utrzymanie mostów (sygn. 3099-3151). Referat Kontyngentowy 1940-1941: zarządzenia władz, protokoły dostaw, sprawy straży ochotniczej, księgi biercze daniny od mieszkańców (sygn. 3152-3155, 4743-4770). VII. Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: Miejska Rada Narodowa 1945-1949: opinie o zachowaniu się podczas okupacji, sprawy Komisji Sanitarnej i Kontroli Społecznej (w tym protokoły), protokoły Prezydium i MRN, sprawy osobowe, Miejska Komisja Oszczędnościowa (sygn. 3156-3171). Wydział I Ogólno-Administracyjny Sekretariat 1945-1949: protokoły Zarządu i Komisji Rewizyjnej, wykazy pomników i tablic, pomiary miasta, uroczystości, sprawy nieruchomości poniemieckich i pożydowskich, statuty, regulaminy, instrukcje, statystyka ogólna, danina narodowa (sygn. 3172-3199). Referat Osobowy 1946-1948: wykazy pracowników, dane o pracownikach (sygn. 3197-3199). Referat Oświaty Kultury i Sztuki 1946-1948: portrety dostojników państwowych, tablice pamiątkowe, biblioteki (sygn. 3200-3202). Referat Opieki Społecznej 1945-1950: rejestracja więźniów zwolnionych z obozów, budowa pomnika wdzięczności, organizacja Komitetu Opiekuńczego, święta i uroczystości, pomoc zimowa, dożywianie dzieci, rejestracja Warszawian przybyłych po powstaniu, zakłady opiekuńcze własne i obce (sygn. 3203-3233). Referat Ewidencji i Ruchu Ludności 1945-1948: sprawy spisu ludności, elektryfikacja i telefonizacja (sygn. 3234-3235). Wydział II Finansowy 1945-1950: budżet i sprawozdania z jego wykonania (sygn. 3236-3253). Wydział III Gospodarki Miejskiej 1945-1948: przepisy i zarządzenia ogólne władz, wykazy rzemieślników, listy płacy pracowników miejskich (sygn. 3254-3260, 4771-4782). Komisja Mieszkaniowa 1945-1948: protokoły, przydział mieszkań, kontrole, odwołania (3261-3269). Akta osobowe pracowników Magistratu 1918-1929 (sygn. 3270-3345). Księgi meldunkowe domów 1920-1950 (sygn. 3346-4649). Oprac. Marek Wojtylak

Łowicz był stolicą jednej z najstarszych kasztelani w Polsce. Kiedy dobra łowickie zostały nadane arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, trudno stwierdzić Być może ten dar złożył książę Władysław Herman – uległy syn Kościoła – lub Zbigniew. Kasztelania łowicka leżała w dzielnicy Zbigniewa. Papież Innocenty II w bulli z dn. 7 lipca 1136 r. zatwierdzając szereg darowizn na rzecz arcybiskupów gnieźnieńskich wymienia wśród nich i Łowicz. Na darowanych Kościołowi posiadłościach ciążyły rozmaite zobowiązania względem państwa. Piastowie mazowieccy uważali się nadal za suwerennych panów Łowicza, a arcybiskupów traktowali na równi z innymi możnowładcami, jako swoich podwładnych, których obligowało złożenie hołdu i opłaty do skarbca książęcego. Te ciężary lenne na Łowiczu i okolicznych dobrach kościelnych były kością niezgody, powodem ustawicznych sporów między książętami mazowieckimi a arcybiskupami aż do 1462 r. włącznie. Bowiem dopiero wówczas arcybiskup Jan ze Sprowy uzyskał od króla Polski i władcy Mazowsza – Kazimierza Jagiellończyka zwolnienie od wszelkiej daniny. Koło grodu oraz podgrodzia powstała osada targowa, która przed 1298 r. otrzymała prawa miejskie. W 1419 r. powstaje Nowe Miasto, a arcybiskup Mikołaj Trąba specjalnym przywilejem przenosi w tymże roku miasto Łowicz z prawa polskiego na niemieckie. Odtąd Łowicz składał się z trzech odrębnych jednostek: Starego i Nowego Miasta oraz Podgrodzia. Każda z nich miała własny rynek i organizowała własne jarmarki. Wyrazem bogactwa arcybiskupów był wspaniały zamek wybudowany w miejscu dawnego grodu. Nieprzerwany rozwój Łowicza trwał do najazdu szwedzkiego 1655-1657. Bilans „potopu” okazał się dla miasta i jego mieszkańców przerażający: Podgrodzie całkowicie poszło z dymem, zaraza zdziesiątkowała ludność, wspaniały zamek prymasowski został przez Szwedów wysadzony w powietrze w czerwcu 1657 r. XVI-wiecznej świetności Łowicz już nigdy nie odzyskał. Zamek z trudem odbudowany zamieniono w 1787 r na manufakturę płócienną czynną do 1794 r. Po rozbiorach dobra łowickie przeszły na własność rządu pruskiego, który wcielił je do dóbr rządowych. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Napoleon w dn. 30 czerwca 1807 r. nadał Łowicz i okoliczne dobra marszałkowi Francji Ludwikowi Mikołajowi Davoust’owi księciu de Eckműhl, w którego imieniu administrował Łowiczem ks. Gerard Gley. Po wycofaniu się armii francuskiej w 1813 r. Łowicz na krótko przeszedł w zarząd ówczesnej Izby Administracyjnej. Faktycznie Ks. Łowickie wcielono do dóbr koronnych a zarząd nad nim sprawowała Komisja Rządowa Dóbr i Lasów. W niedługim czasie znaczna część dóbr łowickich wraz z Łowiczem na mocy dekretu cesarza Aleksandra I z dn. 4 lipca 1820 r. przeszła na własność Wielkiego Księcia Konstantego. W związku z tym nadaniem 20 lipca tegoż roku cesarz Aleksander I upoważnił małżonkę swego brata Joannę Grudzińską do przybrania i noszenia tytułu księżnej łowickiej. W rękach cesarskiej rodziny Łowicz pozostawał aż do 1918 r. z krótką przerwą w okresie powstania listopadowego, kiedy to dochód z dóbr łowickich wpływał do kas skarbowych publicznych a w księgach hipotecznych własność Ks. Łowickiego została przepisana na Rząd Narodowy. Łowicz, wpierw gród książęcy na Mazowszu, a następnie miasto we władaniu arcybiskupów gnieźnieńskich na przestrzeni wieków cieszyło się poparciem królów, posiadało liczne przywileje, które umożliwiały jego rozwój. Przywileje wydane w 1419 r., 1443 r., 1524 r., 1527 r., 1616 r., 1730 r. odnosiły się do zarządu wewnętrznego, do uposażenia tak samych gmin miejskich jak i mieszczan w siedziby, grunta i lasy, do wykonywania rzemiosł itp., regulowały życie społeczne i gospodarcze miasta, określały hierarchie sprawowania władzy i kompetencje urzędów. Na czele zespołu urzędów stał starosta. Był nim świecki człowiek, niekiedy z rodziny arcybiskupiej, często też kanonik lub prałat kapituły gnieźnieńskiej lub łowickiej. Na niego zlewał pełnię władzy administrowania księstwem prymas – arcybiskup. Starosta reprezentował zamek arcybiskupi, czuwał nad dochodami z dóbr łowickich, utrzymywał karność, w porozumieniu z arcybiskupami wydawał przepisy, czyli tzw. ordynacje, regulujące życie administracyjne i obyczajowość mieszkańców Łowicza. 26 kwietnia 1730 r. prymas Teodor Potocki wydał przywilej regulujący ustrój Łowicza. Ustalone zostały tzw. „porządki”: radziecki na czele z burmistrzem, ławniczy na czele z wójtem, gminny obejmujący przedstawicieli ludu. Burmistrz, a następnie prezydent (od 1702 r.) wspólnie z Radą Miejską podejmował decyzje w „interesach miejskich”. W gestii wójta i ławników pozostawało sądownictwo kryminalne, cywilne, podsądnym jednak przysługiwało prawo apelacji od sądów wójtowskich do zamku arcybiskupiego. Ostateczną decyzję o zatwierdzeniu prezydenta i wójta podejmował starosta. Taki ustrój Łowicza z drobnymi tylko zmianami przetrwał do upadku Rzeczypospolitej. Po upadku Rzeczypospolitej uchylono dawne prawa i samorządy miejskie. Dla miast ustanowiono przez rząd powołane władze miejskie. Twórcą poszczególnych części zespołu Akta miasta Łowicza były władze miejskie noszące w różnych okresach różne nazwy: Rada Municypalna, Urząd Municypalny, Magistrat m. Łowicza. Zarząd Miejski, Stadtverwaltung Lowitz i ponownie Zarząd Miejski w Łowiczu. Rada Municypalna w Łowiczu Na mocy art. 67 i 68 Ustawy Konstytucyjnej Księstwa Warszawskiego z 1807 r. powołano w każdym mieście (municypalności) Rady Municypalne, które wybierały spośród siebie burmistrza lub prezydenta. Liczba członków Rady uzależniona była od ilości mieszkańców i tak np. w miastach o 25 tys. mieszkańców było dziesięciu członków, w miastach większych 20-30- tu członków, których mianował król na podstawie przedstawionej mu listy kandydatów. (Dziennik Praw Ks. Warszawskiego t. I 1810, s. 34-36). Kompetencje Rady skonkretyzowało postanowienie Fryderyka Augusta z 23 lutego 1809 r. (dziennik Praw Ks. Warszawskiego t. I 1810, s. 201-209). Natomiast postanowienie Namiestnika z dnia 3 lutego 1816 r. o organizacji administracji oddawało w miastach prezydentowi władzę wykonawczą w stosunku do rozporządzeń Komisji Wojewódzkiej (Dziennik Praw Królestwa Polskiego t. II, 1816, s. 61-86). Urząd Municypalny w Łowiczu W roku 1818 na mocy postanowienia Namiestnika z dn. 3 lutego 1818 r. władzę w miastach zaczęły sprawować Urzędy Municypalne (Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. VI. 1818-1819, s.61-66), które były organem wykonawczym. Urząd Municypalny składał się z burmistrza (większym mieście prezydenta) i ławników. Zadania i kompetencje prezydentów i burmistrzów określało postanowienie Namiestnika Królewskiego w Radzie Stanu z dnia 30 maja 1818 (Dziennik Praw Królestwa Polskiego t. VI, 1818-1819, s. 25-33) Natomiast obowiązki i atrybucje urzędów municypalnych zostały określone w ww. postanowieniu z dnia 3 lutego 1818 r. Magistrat miasta Łowicza Ukazem carskim z dni 29 września 1842 r (dziennik Praw Królestwa Polskiego t. XXX, 1841-1842, k. 281-285) nazwy Urzędów Municypalnych we wszystkich miastach we wszystkich miastach Królestwa Polskiego zostały zmienione na Magistraty przy zachowaniu wszelkich dotychczasowych atrybucji i prerogatyw urzędów. W roku 1918 w Magistracie miasta Łowicza utworzono trzy wydziały: I.Wydział Policyjny II.Wydział Administracyjny III.Wydział Kwaterunkowy Po odzyskaniu niepodległości organizację gmin miejskich normował dekret o samorządzie miejskim dla obszarów Polski byłego zaboru rosyjskiego z dnia 4 lutego 1919 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego, nr 13, 1919r. poz. 140). Dekret ten określał gminę miejską jako samodzielną jednostkę terytorialną i osobę publiczno -prawną. Dekret ten jednocześnie wprowadzał podział na organy: a) uchwałodawczy i kontrolujący - radę miejską, b) wykonawczy i zarządzający – magistrat. Cytowany dekret obowiązywał do dnia 23 marca 1933 r. tj. do dnia wydania ustawy o częściowej zmianie samorządu terytorialnego. W strukturze wewnętrznej Magistratu miasta Łowicza z dniem 1 kwietnia 1920 r. wprowadzono następujące zmiany organizacyjne: w miejsce dotychczasowych trzech wydziałów wprowadzono pięć, a mianowicie: I.Centralny (Ogólny) II.Finansowo – Podatkowy III.Mieszkaniowo – Sanitarno – Szkolny IV.Statystyki i Gospodarki Miejskiej V.Aprowizacji Powyższa struktura organizacyjna obowiązywała do roku 1929, kiedy to Wydział Gospodarki Miejskiej przekształcono w Wydział Gospodarki Miejskiej i Majątku Miejskiego. Zarząd Miejski w Łowiczu Ustawa z dnia 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dziennik Ustaw nr 35, 1933r., poz. 294) miała na celu ujednolicenie administracji i samorządu na szczeblu gminy i miasta na terenie całego kraju. Rozdział drugi tego obszernego dokumentu szczegółowo określił zakres praw i zakres działania gmin miejskich oraz przepisy wyborcze rad miejskich. W myśl tej ustawy organem stanowiącym i kontrolującym w miastach była rada miejska, a organem zarządzającym i wykonawczym zarząd miejski. Na czele zarządu miejskiego stał burmistrz, w miastach wydzielonych prezydent miasta. W 1935 r. w Zarządzie Miejskim w Łowiczu wprowadzono następujący podział akt, zgodnie z instrukcją kancelaryjną z dnia 5 kwietnia 1935 r.: Wydział I Ogólny Sekretariat Referat 2 Opieki Społecznej Referat 3 Ewidencji i Kontroli Ruchu Ludności Referat 4 Kancelaria Wydział II Finansowy Referat 1 Budżetu i Kontroli Referat 2 Buchalteria Referat 3 Podatkowy i Opłat Miejskich Referat 4 Kasa Miejska Wydział III Gospodarki Miejskiej Referat Techniczno – Budowlany Referat Gospodarczy Instrukcję kancelaryjną Zarządu Miejskiego zmieniano dwukrotnie w roku 1936 i 1938. W roku 1938 zmiany były następujące: w miejsce Wydziału Ogólnego utworzono Wydział Ogólno – Administracyjny, pozostawiono bez zmian Wydział Finansowy, a w Wydziale Gospodarki Miejskiej utworzono trzy referaty: 1. Regulacyjno-Budowlany, 2. Gospodarczy, 3. Robót Publicznych. Stadtverwaltung Lowitz W 1939 r. do dystryktu warszawskiego włączono część powiatu brzezińskiego oraz całe powiaty łowicki i skierniewicki. Z powiatu łowickiego wyłączono miasto Łowicz. Na czele powiatów miejskich stali nadburmistrzowie. W Łowiczu został utworzony Stadtverwaltung. Zarząd Miejski w Łowiczu Po wyzwoleniu w dniu 17 stycznia 1945 roku na mocy dekretu z 23 listopada 1944 r. (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 14, poz. 74) o organizacji i zakresie samorządu terytorialnego, w Łowiczu utworzono Zarząd Miejski jako władzę wykonawczą. Władzę uchwałodawczą na terenie miasta sprawowała Miejska Rada Narodowa powołana na podstawie ustawy z dnia 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania rad narodowych. Zarząd Miejski w Łowiczu uległ likwidacji w 1950 roku na mocy ustawy z dnia 20 marca o powołaniu terenowych organów jednolitej władzy państwowej. Oprac. Marek Wojtylak

Zespół częściowo zmikrofilmowany (sygn. 1-200, nr mikr. 13861-14060); IZA - inwentarz skarbowy