Akty notarialne 1848 - 1871, 1873 - 1876 - sygn. 1 - 52, skorowidze do akt notarialnych 1848 - 1852, 1856 - 1863 - sygn. 53 - 56, repertoria 1850 - 1857, 1873 - 1876 - sygn. 57 - 59

Dzieje ustrojowe notariatu stanowią od wielu lat przedmiot badań prawno-historycznych. Ukazało się dotychczas szereg opracowań i monografii. Francuska ustawa notarialna z dnia 16 marca 1803 roku stała się wzorem organizacji notariatu dla wielu ustawodawców europejskich. Opracowana m. in. przez Feliksa Łubieńskiego, ówczesnego Ministra Sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego, a zatwierdzona przez Fryderyka Augusta, ustawa notarialna została ogłoszona 4 sierpnia 1808 roku. Określała ona sposób funkcjonowania notariatu i wprowadzała trzy klasy notariuszy: 1. pisarzy aktowych, urzędujących przy Sądzie Apelacyjnym, 2. rejentów kancelarii ziemiańskiej, sporządzających czynności w obrębie Trybunału I-szej instancji, przy których zostali mianowani, 3. notariuszy powszechnych, urzędujących w okręgach terytorialnych sądów pokoju /tzw. rejencji okręgu/. W myśl postanowień ustawy, notariusze byli urzędnikami publicznymi, ustanowionymi do przyjmowania aktów i kontraktów, którym strony “powinny lub chcą nadać cechę autentyczności taką, jaka przywiązywana jest do publicznych oraz zapewnienia ich daty, utrzymania ich w swoim zachowaniu, jak również do wydawania wyciągów głównych i wypisów.” W dalszych artykułach ustawa określała liczbę notariuszy, warunki, jakim powinni odpowiadać kandydaci i sposób mianowania. Przepisy proceduralno-kancelaryjne zabezpieczały autentyczność aktów notarialnych i nadawały im rangę aktów publicznych. Wykonując swe czynności, notariusz spełniał jednocześnie rolę męża zaufania stron stawiających do aktu oraz był wiarygodnym świadkiem sporządzonego przez siebie aktu. Przez wypełnienie czynności w zakresie zadań i obowiązków państwowych notariusz stawał się urzędnikiem publicznym. Poza przyjmowaniem aktów od stron notariusze mieli obowiązek prowadzenia repertoriów czynności notarialnych, które zawierały m. in. numer aktu, nazwiska stron i krótkie streszczenie. Z chwilą wprowadzenia ksiąg hipotecznych – notariusze prowadzili analogiczne repertoria dla czynności hipotecznych, tj. sporządzanych bezpośrednio w księgach wieczystych. Ustawa z 1808 roku nakładała na prezesa trybunału obowiązek wyznaczenia notariusza, który by na wypadek śmierci lub złożenia z urzędu urzędującego notariusza przejął według sporządzonego sumariusza pozostałe z okresu jego urzędowania akta, repertoria, skorowidze i inne. W myśl ustawy z roku 1818 i 1825 notariuszy zatwierdzała Komisja Rządowa Sprawiedliwości. Władza dyscyplinarna nad notariuszami należała do sądów, które spełniały ją w oparciu o zasady opracowane przez Komisję Rządową Sprawiedliwości, w przypadkach przewidzianych również przez przepisy wydane przez wspomnianą Komisję. Zwierzchni kierunek nad notariatem ze strony Komisji Sprawiedliwości znajdował również wyraz w zarządzeniach mających na celu wskazywanie sposobów spisywania akt i ich przechowywania. Ustawy hipoteczne z lat 1818 i 1819 wprowadziły małe zmiany, polegające m.in. na zmianie nazwy notariuszy powszechnych na tytuły rejentów okręgowych. Organizacja i kompetencje notariatu, oparte na wzorach francuskich przetrwały do 1876 roku, czyli do momentu rusyfikacji sądownictwa i wprowadzenia na terenie Królestwa Polskiego ustawy notarialnej dla Cesarstwa Rosyjskiego z 1866 roku. Zmiany, jakie przyniosła wspomniana wyżej ustawa, miały na ogół charakter formalny. Zasadniczą zmianą było wprowadzenie języka rosyjskiego. Zaczął obowiązywać przepis składania po upływie roku ksiąg aktowych w archiwum hipotecznym. Na miejsce dotychczasowych rejentów kancelarii ziemiańskiej guberni warszawskiej wprowadzono tytuły notariuszy przy wydziałach hipotecznych Sądów Okręgowych oraz notariuszy przy kancelariach sądów pokoju zamiast rejentów okręgowych. Stan ten przetrwał do pierwszych lat I wojny światowej. Od listopada 1915 roku notariusze zakładali nowe księgi prowadzone już w języku polskim. W 1917 roku Tymczasowa Rada Stanu w przepisach tymczasowych o urządzeniu sądownictwa (18.07.1917 r.), nakazywała notariuszom urzędować na zasadzie przepisów dotychczasowych. Do 1930 roku wydano szereg przepisów uzupełniających i aktualizujących ustawę notarialną. W myśl tych postanowień notariusze byli urzędnikami państwowymi o charakterze publiczno-prawnym szczególnego rodzaju. Czynności ich dotyczyły jedynie prywatno-prawnych stosunków ludności, mających znaczenie i wiarę czynności urzędowych. Zabroniono im używania dawnej nazwy “rejent”. Dzielili się na: 1. notariuszy urzędujących przy wydziałach hipotecznych sądu okręgowego /z kancelariami w gmachu, w którym mieściły się odnośne wydziały i archiwum hipoteczne/, 2. notariuszy urzędujących przy wydziałach hipotecznych w okręgach wskazanych im przez prezesa sądu okręgowego. Zgodnie z art. 231 ustawy notarialnej i ustawy z dnia 5 lipca 1926 roku, notariusze byli zobowiązani wszystkie sporządzone w ciągu roku akty zbroszurować w porządku chronologicznym i po upływie 5 lat wraz z repertoriami przekazać do archiwum hipotecznego. Utrzymano dotychczasowe przepisy dotyczące prowadzenia innych ksiąg i czynności notarialnych. Akta sporządzone w kancelariach notarialnych były układane chronologicznie, numerowane, oprawiane w tomy, które po opisaniu przez rejenta wraz z pomocami ewidencyjnymi przekazywano do wydziału hipotecznego. Okresy przechowywania akt w kancelariach rejentalnych były różne w różnych okresach czasu. Początkowo przechodziły one /po zdjęciu z urzędu lub śmierci notariusza/ na podstawie tzw. sumariusza złożonych oryginałów do kancelarii innego notariusza. W okresie późniejszym wprowadzono wymóg przekazywania ksiąg aktowych do archiwum hipotecznego po upływie 5 lat. Przepis ten w praktyce nie był przestrzegany. Dopiero wprowadzenia rosyjskiej ustawy notarialnej nałożyło na notariuszy obowiązek przekazywania ksiąg po upływie każdego roku do archiwum hipotecznego. W okresie 20-lecia międzywojennego wrócono do dawnej praktyki przekazywania ksiąg co 5 lat.

IZA - inwentarz skarbowy