Akty notarialne 1820 - 1847 - sygn. 1 - 54, skorowidze do akt notarialnych 1825 - 1847 - sygn. 55 - 58

Dzieje ustrojowe notariatu stanowią od wielu lat przedmiot badań prawno-historycznych. Ukazało się dotychczas szereg opracowań i monografii. Francuska ustawa notarialna z dnia 16 marca 1803 roku stała się wzorem organizacji notariatu dla wielu ustawodawców europejskich. Opracowana m. in. przez Feliksa Łubieńskiego, ówczesnego Ministra Sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego, a zatwierdzona przez Fryderyka Augusta, ustawa notarialna została ogłoszona 4 sierpnia 1808 roku. Określała ona sposób funkcjonowania notariatu i wprowadzała trzy klasy notariuszy: 1. pisarzy aktowych, urzędujących przy Sądzie Apelacyjnym, 2. rejentów kancelarii ziemiańskiej, sporządzających czynności w obrębie Trybunału I-szej instancji, przy których zostali mianowani, 3. notariuszy powszechnych, urzędujących w okręgach terytorialnych sądów pokoju /tzw. rejencji okręgu/. W myśl postanowień ustawy, notariusze byli urzędnikami publicznymi, ustanowionymi do przyjmowania aktów i kontraktów, którym strony “powinny lub chcą nadać cechę autentyczności taką, jaka przywiązywana jest do publicznych oraz zapewnienia ich daty, utrzymania ich w swoim zachowaniu, jak również do wydawania wyciągów głównych i wypisów.” W dalszych artykułach ustawa określała liczbę notariuszy, warunki, jakim powinni odpowiadać kandydaci i sposób mianowania. Przepisy proceduralne i kancelaryjne zabezpieczały autentyczność aktów notarialnych i nadawały im rangę aktów publicznych. Wykonując swe czynności, notariusz spełniał jednocześnie rolę męża zaufania stron stawiających do aktu oraz był wiarygodnym świadkiem sporządzonego przez siebie aktu. Przez wypełnienie czynności w zakresie zadań i obowiązków państwowych notariusz stawał się urzędnikiem publicznym. Poza przyjmowaniem aktów od stron notariusze mieli obowiązek prowadzenia repertoriów czynności notarialnych, które zawierały m. in. numer aktu, nazwiska stron i krótkie streszczenie. Z chwilą wprowadzenia ksiąg hipotecznych – notariusze prowadzili analogiczne repertoria dla czynności hipotecznych, tj. sporządzanych bezpośrednio w księgach wieczystych. Ustawa z 1808 roku nakładała na prezesa trybunału obowiązek wyznaczenia notariusza, który by na wypadek śmierci lub złożenia z urzędu urzędującego notariusza przejął według sporządzonego sumariusza pozostałe z okresu jego urzędowania akta, repertoria, skorowidze i inne. W myśl ustawy z roku 1818 i 1825 notariuszy zatwierdzała Komisja Rządowa Sprawiedliwości. Władza dyscyplinarna nad notariuszami należała do sądów, które spełniały ją w oparciu o zasady opracowane przez Komisję Rządową Sprawiedliwości, w przypadkach przewidzianych również przez przepisy wydane przez wspomnianą Komisję. Zwierzchni kierunek nad notariatem ze strony Komisji Sprawiedliwości znajdował również wyraz w zarządzeniach mających na celu wskazywanie sposobów spisywania akt i ich przechowywania. Ustawy hipoteczne z lat 1818 i 1819 wprowadziły małe zmiany, polegające m.in. na zmianie nazwy notariuszy powszechnych na tytuły rejentów okręgowych. Organizacja i kompetencje notariatu, oparte na wzorach francuskich przetrwały do 1876 roku, czyli do momentu rusyfikacji sądownictwa i wprowadzenia na terenie Królestwa Polskiego ustawy notarialnej dla Cesarstwa Rosyjskiego z 1866 roku. Oprac. Marek Wojtylak

IZA - inwentarz skarbowy