Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów

Choose document type

Select historical period

Try another way

Advanced search Browse collections
Address:

Stolarska 12

Kraków

31-043

Opening hours:

00:00 - 00:00 (monday)

09:00 - 14:00 (tuesday)

14:00 - 19:00 (wednesday)

00:00 - 00:00 (thursday)

00:00 - 00:00 (friday)

Phone number:
12 423 16 13 (226)
Fax number:
E-mail:
archiwum@dominikanie.pl
Website:
http://www.archiwum.dominikanie.pl

Historia Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów, oprac. Marcin Sanak

 

Przez setki lat – aż do okresu zaborów – funkcje najważniejszego klasztoru dominikanów, siedziby kolejnych prowincjałów oraz studium generalnego spełniał klasztor św. Trójcy w Krakowie. Jego archiwum stanowiło podstawę późniejszego archiwum głównego prowincji. W pierwszych wiekach działalności zakonu nie można jednak mówić o istnieniu archiwów klasztornych we współczesnym znaczeniu tego słowa – jako osobnego pomieszczenia lub instytucji. W średniowieczu dominikanie przechowywali bulle, przywileje i korespondencję w skrzyniach. Zachowywali ponadto odręczne dzieła współbraci, jednak w sposób wybiórczy – w zależności od bieżących potrzeb związanych ze sprawami prawno-kanonicznymi, zarządzaniem majątkami czy działalnością na polu teologii, filozofii i liturgii. Po śmierci zakonników trafiały do bibliotek klasztornych, służąc kolejnym pokoleniom kaznodziejów i uczonych; stąd też współcześnie określane są jako tzw. rękopisy biblioteczne.

Najstarszy zachowany do dzisiaj kopiariusz dokumentów klasztoru krakowskiego sporządzony został w 1531 roku. Na przełomie XVI i XVII w. tendencje separatystyczne klasztorów ruskich doprowadziły do ich procesu z prowincją polską, co miało wpływ na zapoczątkowanie badań historycznych w oparciu o materiały archiwalne zgromadzone w Krakowie. Samo sformułowanie „archivio communi provinciae” („wspólne archiwum prowincji”) po raz pierwszy pojawiło się w aktach kapituły generalnej dominikanów w Wenecji w 1592 roku. Kolejne kapituły polecały braciom bezpieczne przechowywanie przywilejów, bulli i akt procesów, spisywanie źródeł do historii prowincji oraz tworzenie inwentarzy dóbr ruchomych i nieruchomych, których duplikaty miały trafiać do centralnego archiwum prowincji. Ostateczne prawne ustanowienie archiwów prowincji miało miejsce na kapitule generalnej w Rzymie w 1756 roku. Wkrótce potem generał zakonu zlecił jednemu z ojców przeprowadzenie kwerendy na temat Męczenników Sandomierskich, ze względu na plany ich formalnej beatyfikacji. Polscy dominikanie zostali także zobowiązani do skatalogowania archiwum. Z inwentarza z 1766 r. wynika, że archiwum prowincji polskiej przechowywano wówczas w bibliotece klasztoru. W XVIII w. ożywiły się także badania nad historią prowincji oraz doszło do częściowej centralizacji archiwów klasztornych, w wyniku której w Krakowie zgromadzono szczątkowe akta staropolskie niektórych konwentów.

W okresie zaborów doszło do upadku prowincji polskiej. W drugiej połowie XIX w. dominikanie prowadzili działalność głównie na terenie zaboru austriackiego, gdzie już wcześniej utworzono prowincję galicyjską z siedzibą we Lwowie. Historyczne materiały dotyczące prowincji polskiej w dalszym ciągu przechowywano jednak w Krakowie. Z inwentarza klasztoru z 1820 r. dowiadujemy się, że archiwum znajdowało się już w odrębnym pomieszczeniu, przylegającym do obecnego atrium, czyli sieni gotyckiej.

Kościół i klasztor dominikanów spłonęły w czasie wielkiego pożaru Krakowa 18 lipca 1850 roku. Walerian Kalinka, Ambroży Grabowski oraz korespondenci „Czasu” wkrótce potem pisali, że ofiarą płomieni padły dyplomy pergaminowe i antyfonarze, przekonani, że znajdowały się wówczas w bibliotece. W rzeczywistości jednak archiwum ocalało z pożaru, choć informacje o jego zniszczeniu podawane będą jeszcze w niektórych publikacjach naukowych w drugiej połowie XX wieku. Po pożarze archiwum przeniesiono do nowej biblioteki. W latach sześćdziesiątych XIX w. odwiedzili je ks. Beda Dudik, badający archiwa galicyjskie, a także Colmar Grünhagen, poszukujący źródeł do historii Śląska. Na przełomie XIX i XX w. archiwum opiekował się br. Kazimierz Jucewicz, a w drugiej dekadzie XX w. prac porządkowych podjął się o. Jacek Woroniecki. W tym okresie archiwaliami zaczęło interesować się także liczne grono historyków, np. Stanisław Tomkowicz, Leonard Lepszy i ks. Jan Fijałek.

W 1927 r. przywrócona została prowincja polska dominikanów, a bracia zgromadzeni na kapitułach prowincjalnych zwrócili uwagę na potrzebę lepszego zorganizowania i ochrony archiwum krakowskiego. W 1937 r. materiały archiwalne przeniesiono do odrębnego magazynu. W czasie II wojny światowej krakowskie dyplomy pergaminowe zostały wywiezione do Lublina, a następnie przejęte przez niemieckie władze okupacyjne i przetransportowane do Archiwum Państwowego w Krakowie. Odzyskano je dopiero w 1947 roku. W tym samym roku zaczęto organizować Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w obecnym kształcie. Jego zasób znacznie się powiększył dzięki przywiezieniu materiałów z likwidowanych klasztorów na Kresach południowo-wschodnich. Prowincjał polecił ponadto wszystkim klasztorom, by do archiwum prowincji przekazano materiały archiwalne powstałe do końca XIX wieku. Cezura ta została przesunięta następnie do 1927 roku. W archiwum podjęto szerokie prace porządkowe i inwentaryzacyjne, z czasem zaczęto także kolekcjonować mikrofilmy i fotokopie archiwaliów dominikańskich z innych archiwów państwowych i kościelnych w Polsce i za granicą. Od momentu powołania Archiwum Prowincji urząd archiwisty prowincji pełnili ojcowie: Robert Świętochowski, Paweł Kielar, Zygmunt Bruno Mazur i Jan Andrzej Spież. Od 2009 r. funkcję tę sprawuje o. Ireneusz Wysokiński.

Number of fonds on SwA

14

Number of files on SwA

2928

Number of scans on SwA

21932

The size of the resource (m.b.):

0.0

Number of monographs in the library:

0

Warehouse area (m2):

0.0

Shelves capacity (m.b.):

0.0

Number of continuous publications in the library:

0

Number of places in the scientific studio:

0

The most interesting materials

There are no collections