14 października 1773 r. sejm powołał do życia Komisję Edukacji Narodowej w składzie czterech senatorów i czterech członków izby poselskiej. Przed tą całkowicie nową instytucją postawiono zadanie odbudowy systemu oświaty w Rzeczypospolitej. W pierwszej kolejności zadbano o finansowe podstawy funkcjonowania szkół. Przeznaczono na ten cel dobra pozostałe po kasacie Jezuitów i chociaż przy okazji ich nadawania nowym właścicielom popełniono mnóstwo nadużyć, przyjęte rozwiązanie okazało się skuteczne. Obdarowani dobrami pojezuickimi byli zobowiązani do odprowadzania pewnej części dochodów z tych dóbr na fundusz komisji. Pierwszy raz w dziejach nie tylko Rzeczypospolitej, lecz również całej Europy, stworzono jednolity system kształcenia na trzech poziomach. Na poziomie podstawowym funkcjonowały szkoły parafialne, na średnim szkoły wojewódzkie, natomiast poziom wyższy reprezentowały uniwersytety w Krakowie i w Wilnie. Opracowano regulaminy szkolne, zajęto się przygotowaniem nowych programów nauczania i podręczników. W tym celu powołano do życia Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. W ogłaszanych przez nie konkursach na nowe podręczniki brały udział i przysyłały swoje projekty największe sławy naukowe ówczesnej Europy. Członkowie Towarzystwa, wśród których było wielu eksjezuitów, potrafili w harmonijny sposób połączyć obowiązującą w ich macierzystym zakonie ratio studiorum z myślą oświeceniową. Reformy prowadzono na wszystkich szczeblach nauczania, jednak szczególnie intensywnie zajmowano się obydwoma uniwersytetami. Hugo Kołłątaj w Krakowie i Marcin Poczobutt-Odlanicki w Wilnie, nie bez oporów ze strony miejscowej kadry profesorskiej, zmieniali archaiczne struktury uczelni i programy nauczania. Obydwu uniwersytetom, zwanym Szkołą Główną Koronną i Szkołą Główną Litewską, powierzono funkcje kontrolne w stosunku do szkół niższych szczebli w Koronie i na Litwie. Reforma oświaty przeprowadzona przez Komisję Edukacji Narodowej nie uratowała bytu państwowego Rzeczypospolitej. Jednak dwa dziesięciolecia funkcjonowania Komisji przyczyniły się do wychowania wielkiej liczby nowocześnie jak na owe czasy wykształconych Polaków. Z dziedzictwa Komisji czerpano w miarę możliwości w czasach zaborów i nawiązywano do niego po odzyskaniu niepodległości. Zaprezentowane tu dokumenty powstały w kancelarii Komisji Edukacji Narodowej i przedstawiają różne aspekty jej działania. Po III rozbiorze Rosjanie wywieźli je do Petersburga i traktując jako odnoszące się do dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej, dołączyli do Metryki Litewskiej. Zwrócone po traktacie ryskim, są przechowywane obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Wygląd większości z tych dokumentów nie jest imponujący, jednak dokonywane na nich wszelkiego rodzaju poprawki stwarzają wrażenie uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji. W 2007 roku archiwalia dotyczące KEN zostały wpisane na listę UNESCO "Pamięć Świata". Ich szczegółowy opis dostępny jest pod adresem: https://agad.gov.pl/?page_id=946